Ο Ανδρέας Κάλβος «ισόπαλος του Σολωμού»

Η αδιαμφισβήτητη λογοτεχνική ιδιορρυθμία των ελληνόγλωσσων καλβικών ωδών συνέβαλε, σε συνδυασμό με ορισμένες πραγματολογικές συνθήκες, στην περιορισμένη κριτική απήχησή τους. Η αδιαμφισβήτητη λογοτεχνική ιδιορρυθμία των ελληνόγλωσσων καλβικών ωδών συνέβαλε, σε συνδυασμό με ορισμένες πραγματολογικές συνθήκες, στην περιορισμένη κριτική απήχησή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα ύστερα από την έκδοσή τους το 1824 και το 1826. Όλοι συμφωνούμε για τον κομβικό ρόλο που διαδραμάτισε ο Παλαμάς με τη γνωστή διάλεξή του για τον ζακυνθινό ποιητή το 1889 στη λεγόμενη «ανακάλυψη» του Κάλβου. Παρά το γεγονός, πάντως, ότι η ιστορία της κριτικής πρόσληψης των ελληνόγλωσσων καλβικών ωδών, ιδίως στα πρώτα φανερώματα της πρόσληψης, έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετά συστηματικών προσεγγίσεων, στο περιβάλλον της ώριμης πλέον καλβικής φιλολογίας των τελευταίων δεκαετιών, εξακολουθούν να υπάρχουν άγνωστες ή αθησαύριστες εστίες ενδιαφέροντος. Μια τέτοια εστία είναι το σύντομο κείμενο που παρουσιάζω εδώ. Πρόκειται για μέρος των σωζόμενων στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο ανέκδοτων ημερολογιακών σημειώσεων του ανθολόγου-εκδότη του δημοτικού τραγουδιού και ποιητή Άγι Θέρου (1875-1961).[1] Συγκεκριμένα, αμέσως ύστερα από την ολοκλήρωση των γυμνασιακών σπουδών του στην Αθήνα, τον Ιούνιο του 1892, ο δεκαεπτάχρονος τότε Άγις Θέρος άρχισε να συντάσσει αρκετά συστηματικές ημερολογιακές εγγραφές, πράγμα που συνέχισε τα δύο περίπου επόμενα χρόνια σε τρία σημειωματάρια, καταγράφοντας τις λογοτεχνικές, κοινωνικές και προσωπικές δραστηριότητες και σκέψεις του.[2] Παραθέτω, λοιπόν, το επίμαχο σημείο (μεταγραμμένο στο μονοτονικό σύστημα), χρονολογημένο στις 10 Ιανουαρίου 1893: 10 Ιανουαρίου [1893]. Κάλβε, Κάλβε, ισόπαλε Πινδάρω, Κάλβε ποιητά αιώνων, ον μετά πάροδον χρόνου και χρόνου θα αισθανθούν και θα εκτιμήσουν οι πολλοί!! Αστήρ πρώτου μεγέθους εν τω ποιητικώ στερεώματι της νεωτέρας Ελλάδος, ισόπαλε του Σολωμού αν όχι ανώτερε, σε θαυμάζω. Αν μου αρέσει κάπως ο Παλαμάς, ο νέος Έλλην ποιητής, μου αρέσει διότι σε εξετίμησε και σε εξέθαψε. Σε δικαιώνω ότι δεν ηθέλησες να περιβάλης τας υπερνεφέλους πτήσεις σου με το τετριμμένον ένδυμα των συγχρόνων σου και των μετέπειτα. Εις σε ήτο επιτετραμμένον τούτο. Κάλβε, Κάλβε σε θαυμάζω!..[3] Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι κρίσεις αυτές γράφτηκαν από έναν μόλις δεκαεπτάχρονο νέο (έτσι εξηγείται ο υψηλός τόνος του ασυγκράτητου ενθουσιασμού του), τα σημεία του ενδιαφέροντός τους είναι προφανή. Καταρχάς, λοιπόν, παρουσιάζει ενδιαφέρον η αισθητική αποτίμηση και σύγκριση του Κάλβου με άλλους ποιητές: Ο θαυμασμός του Θέρου για τον Κάλβο είναι τόσο μεγάλος που τον χαρακτηρίζει ποιητή «ισόπαλο» του αρχαίου Πινδάρου και πιθανόν «ανώτερο» από τον σύγχρονό του Σολωμό. Η σύγκριση του Κάλβου ειδικά με τους δύο αυτούς ποιητές, τον αρχαίο και τον σύγχρονο, είναι εύλογη, με γνώμονα την ποιητική παιδεία που θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι διέθετε ο σχεδόν έφηβος Θέρος. Γι’ αυτό θα ήταν απίθανο ο Θέρος να συσχετίσει τον Κάλβο με το ιταλικό και γενικότερα το ευρωπαϊκό περιβάλλον της πνευματικής και ειδικότερα της λογοτεχνικής διάπλασής του. Πάντως διάφορες αναφορές του ημερολογίου του Θέρου σε σύγχρονα λογοτεχνικά και κριτικά αναγνώσματά του δείχνουν ότι ήδη έκτιζε μια πλατιά και στέρεα αναγνωστική βάση: δημοτικά τραγούδια, Αλφρέ ντε Μυσσέ, Γκαίτε (στη γαλλική μετάφραση του Henri Blaze), Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Σαιντ Μπεβ, Χάινε. Ο μόνος άλλος, εκτός από τον Κάλβο και τον Σολωμό, σύγχρονος έλληνας ποιητής που αναφέρει σε ημερολογιακή εγγραφή του είναι ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο 1892 έγραψε για τον Λευκαδίτη εθνικό ποιητή: Ανέγνωσα κατ’ αυτάς και τον Βαλαωρίτην. Είνε ο πρώτος των νέων Ελλήνων ποιητών διότι έχει και την μορφήν τελείαν· ενώ ο Σολωμός έχει μεν ύψος περισσότερον αλλ’ η μορφή της ποιήσεως αυτού είνε πολύ κακότεχνος.[4] Η θετική υπέρ του Βαλαωρίτη σύγκρισή του με τον Σολωμό δεν μας εκπλήσσει, θεωρημένη από τη σκοπιά εκείνης της εποχής. Η εντοπισμένη στη μορφή της σολωμικής ποίησης «κακοτεχνία» προφανώς συναρτάται με την αποσπασματικότητα των ώριμων σολωμικών συνθεμάτων. Κυρίως, όμως, οι κρίσεις του Θέρου για τον Κάλβο παρουσιάζουν ενδιαφέρον αν εξεταστούν από ιστορική σκοπιά, ενταγμένες, με άλλα λόγια, στην ιστορία της κριτικής πρόσληψης των ελληνόγλωσσων καλβικών ωδών. Το πρώτο, λοιπόν, αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι ο Θέρος γνωρίζει και εκτιμά την περίφημη σήμερα διάλεξη του Παλαμά για τον Κάλβο, καθώς προφανώς έχει διαβάσει τη δημοσίευσή της στο περιοδικό Εστία σε τέσσερις συνέχειες από τον Νοέμβριο μέχρι τον Δεκέμβριο 1889.[5] Μάλιστα όχι μόνο γνωρίζει το παλαμικό γραπτό «Κάλβος ο Ζακύνθιος», αλλά και αναγνωρίζει προδρομικά την αξία του («Αν μου αρέσει κάπως ο Παλαμάς, ο νέος Έλλην ποιητής, μου αρέσει διότι σε εξετίμησε και σε εξέθαψε»). Επιπρόσθετα ο νεαρός ποιητής Θέρος (διάφορα σημεία του ημερολογίου του μαρτυρούν ότι το 1892 είχε ήδη αρχίσει να γράφει και να δημοσιεύει τα πρώτα ποιήματά του, ενώ συμμετείχε και στον Φιλαδέλφειο Ποιητικό Αγώνα) εκτιμά τον ποιητή Παλαμά κυρίως επειδή εντόπισε και πρόβαλε ως κριτικός τον Κάλβο. Εξάλλου η άποψη του Θέρου ότι η αξία της καλβικής ποίησης θα εκτιμηθεί στο μακρινό μέλλον βασίζεται στην παλαμική διάλεξη. Η διάλεξη του Παλαμά «Κάλβος ο Ζακύνθιος» σήμερα θεωρείται κατά κοινή παραδοχή ιστορική, υποστηρίζεται όμως βάσιμα ότι δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση στην εποχή που δημοσιεύθηκε. Ο Γιώργος Ανδρειωμένος, σχολιάζοντας στη Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου το σχετικό λήμμα, έγραψε: «Το ενδιαφέρον των λογίων για τον Κάλβο δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει, από την πρώτη του εμφάνιση μέχρι και την διάλεξη του Παλαμά στον “Παρνασσό”. Οι μελέτες και τα άρθρα για τον Κάλβο δεν πλούτισαν σε εντυπωσιακό βαθμό κατά τα χρόνια μετά τη διάλεξη και σε σύγκριση με την προ του 1889 περίοδο».[6] Πράγματι, από τη Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου προκύπτει ότι ύστερα από τη δημοσίευση της διάλεξης δεν υπάρχει καμία αναφορά στον Κάλβο μέχρι το 1893, καθώς το πρώτο κείμενο που εμφανώς την αξιοποιεί είναι, τέσσερα χρόνια αργότερα, το λήμμα του Μιχαήλ Μητσάκη για τον Κάλβο στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό των Μπαρτ και Χιρστ.[7] Με δεδομένη, λοιπόν, τη γνώση της παλαμικής διάλεξης από τον Θέρο, ένα ερώτημα που τίθεται είναι πώς και πόσο αυτός διάβασε την ίδια την ελληνόγλωσση ποίηση του Κάλβου; Η σχετική ημερολογιακή εγγραφή δεν δίνει καμία σχετική πληροφορία. Το πιθανότερο είναι ότι διάβασε τα εκτεταμένα αποσπάσματα μερικών ωδών που ο Παλαμάς παραθέτει στη δημοσιευμένη διάλεξή του. Πολύ λιγότερο πιθανό θεωρώ ο Θέρος να γνώριζε την αθηναϊκή έκδοση καλβικών ωδών του 1864 ή την πληρέστερη ζακυνθινή έκδοση του 1881.[8] Στην φράση του σημειώματος για τον Κάλβο, «δεν ηθέλησες να περιβάλης τας υπερνεφέλους πτήσεις σου με το τετριμμένον ένδυμα των συγχρόνων σου», ενέχεται η σημαντικότερη ίσως όψη του σημειώματος, η αποδοχή της ιδιόρρυθμης, ουσιαστικά ανεπανάληπτης, γλωσσικής έκφρασης του Κάλβου. Αυτή η αποδοχή συναρτάται σε μεγάλο βαθμό με ό,τι μπορεί να χαρακτηριστεί γλωσσική ανεξιθρησκία του Θέρου, σε μια εποχή όπου το γλωσσικό ζήτημα είχε τεθεί με όρους σύγκρουσης, ύστερα από την έκδοση του Ταξιδιού του Γιάννη Ψυχάρη το 1888. Η τήρηση από τον Θέρο ίσων αποστάσεων από τα δύο στρατόπεδα της γλωσσικής διαμάχης διατυπώνεται ρητά στις 22 Νοεμβρίου 1892, όταν γράφει για το γλωσσικό ζήτημα: Έσχον μακροτάτας συνδιαλέξεις μετά του κ. Αναστ.[ασίου] Γενναδίου περί ποιήσεως Ελληνικής και του λεγομένου γλωσσικού ζητήματος. Συμφωνώ προς τας ιδέας του σχεδόν εξ ολοκλήρου. Γλωσσικόν ζήτημα δεν υπάρχει. Οποίον των δύο τύπων του δημοτικού και του καθαρεύοντος, ως συνειθίσαμεν να τους ονομάζωμεν, μεταχειρισθή τις εις την αποτύπωσιν των ιδεών του είνε καλόν, αρκεί να είνε εντριβής αυτού ο γράφων και να είνε ανάλογος του ζητήματος όπερ θα αποτυπώση.[9] Εξάλλου η σταθερή χρήση της καθαρεύουσας γλώσσας στο ημερολόγιό του δείχνει ότι ο Θέρος από γλωσσική άποψη, αυτή τουλάχιστον την εποχή, βρισκόταν πλησιέστερα στη γλώσσα του Κάλβου, αν μη τι άλλο επειδή μέχρι πρότινος ήταν μαθητής που πέρασε από όλο εκείνο το σύστημα του γλωσσικού «δασκαλισμού» για το οποίο έγραψε στις 22 Ιουνίου 1892: «Τι φοβερόν, τι τρομερόν[,] τι… τι… το θέαμα του Δασκαλισμού εν Ελλάδι!..». Τα επόμενα χρόνια, όπως γνωρίζουμε, ο Θέρος θα υιοθετήσει τη δημοτική γλώσσα και, στη συνέχεια, θα την υπηρετήσει σταθερά τόσο ως ανθολόγος-εκδότης των δημοτικών τραγουδιών όσο και ως ποιητής, από το 1940 και εξής. Μάλιστα θα γράψει μια τέτοια δημοτική που, θεωρημένη από τη σκοπιά πλέον της γλωσσικής εξέλιξης των δεκαετιών του 1940 και του 1950, μπορεί να χαρακτηριστεί παλαιοδημοτική. Εκτός από τη διάλεξη του Παλαμά, ίσως το σημείωμα του Θέρου για τον Κάλβο μπορεί επίσης να συνδεθεί με την εκτενή βιβλιοκρισία του Μιχαήλ Μητσάκη για το βιβλίο του Γεράσιμου Μαρκορά Ποιητικά έργα στο περιοδικό Αττικόν Μουσείον το 1890.[10] Η κριτική αυτή γράφτηκε στον απόηχο της παλαμικής διάλεξης και είναι σαφώς επηρεασμένη από τις κριτικές διαπιστώσεις της. Συγκεκριμένα, στο κείμενό του ο Μητσάκης οικειώνεται πολλές από τις απόψεις του Παλαμά για τους ποιητές της Επτανήσου και την παράδοση που τους έχει κληροδοτηθεί από «τον υψιπετή Σολωμόν ή τον ιδιοφυή Κάλβον ή τον φαντασιόπληκτον Βαλαωρίτην», επισημαίνοντας ειδικότερα «του δευτέρου τον έκτροπον πινδαρισμόν»,[11] τον γνωστοποιημένο ύστερα από τη διάλεξη του Παλαμά στον «Παρνασσό». Μέσα σε μια πολύπλοκη γενίκευση έντονων αντιπαραθέσεων για το γλωσσικό ζήτημα, τα δημοσιεύματα εκείνης της εποχής καθιστούν δυσδιάκριτη, μεταξύ άλλων, και την απήχηση που είχε τότε η ανάγνωση της παλαμικής διάλεξης για τον Κάλβο. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, ο Θέρος να γνώριζε την αναφορά του Μητσάκη, επίσης Σπαρτιάτη στην καταγωγή, στον «ιδιοφυή Κάλβο». Αξίζει, τέλος, να αναρωτηθούμε ποια απήχηση είχε στο κατοπινό έργο του Θέρου ο νεανικός θαυμασμός του για τον Κάλβο, τον «ποιητή αιώνων», όπως τον αποκάλεσε. Όσο γνωρίζω, δεν φαίνεται να υπάρχει καμία απήχηση. Ο Θέρος εμφανίστηκε ως μελετητής ήδη το 1903 με την, γραμμένη ακόμα στην καθαρεύουσα, μικρή μελέτη του Σολωμού βίος και έργον,[12] ενώ στη συνέχεια έγινε γνωστός ως ανθολόγος-εκδότης δημοτικών τραγουδιών, πρώτα το 1909 και, στη συνέχεια, κυρίως το 1952, όταν εξέδωσε τη δίτομη έκδοση Τα τραγούδια των Ελλήνων στη σειρά της «Βασικής Βιβλιοθήκης».[13] Στο σύνολο αυτών των μελετών οι αισθητικές προτιμήσεις του είναι φανερά προσανατολισμένες προς την ποιητική παράδοση της δημοτικής γλώσσας, όπως εξάλλου φανερώνει και η όψιμη ανθολογία του Τα Λυρικά του Σικελιανού το 1953.[14] Ο ποιητής πάλι Άγις Θέρος εμφανίστηκε σε όψιμο χρόνο με ποιητικό βιβλίο του, το 1940, αλλά στο διάστημα της επόμενης εικοσαετίας, μέχρι τον θάνατό του, το 1961, εξέδωσε συνολικά 12 ποιητικά βιβλία.[15] Στο σύνολο της ποιητικής παραγωγής του παρέμεινε σταθερά προσκολλημένος σε ποιητές της δημοτικιστικής παράδοσης, όπως ο Παλαμάς και ο Σικελιανός, έγραψε τα ποιήματά του κατά βάση σε αυστηρά έμμετρο στίχο και σε παλαιοδημοτική γλώσσα, ενώ δεν συγχρονίστηκε με τις μοντέρνες τεχνοτροπικές τάσεις των νεότερών του ποιητών.[16] Κι ο τόσο μεγάλος νεανικός θαυμασμός του για τον Κάλβο; Ίσως με το πέρασμα των χρόνων έγινε ένας «αποξεχασμένος διαλογισμός», όπως αυτοί για τους οποίους τραγουδά στο όψιμο ποίημά του «Διαλογισμοί» το 1950, εβδομηνταπεντάχρονος πλέον: Αναγυρίζουν στο κεφάλι μου διαλογισμοί αποξεχασμένοι, κάτι σα στάχτη από σπιθόβολα του νου, που άγρυπνος πάντα μένει. Κι ανείπωτα μου λεν στοχάσματα. (Ναν τα είπαν κι άλλοι, ή να είν’ χρυσάφι, σαν το που απλώνουνε, τ’ αμόλευτο, πα στα κονίσματα οι ζουγράφοι; Ή να ’ναι τάχα παιγνιδίσματα, ή ανάλαφρες ριπές ανέμου, που ανακυλάνε μου τη στόχαση και χοχλακάνε μέσαθέ μου;) Μα έρχεται αγέρας αναπάντεχος, κλωθογυρίζει τους και πάνε, κι όμοια με νέφαλα της άνοιξης στου νου τον ουρανό σκορπάνε. Αναγυρίζουν πάντα ακάλεστοι διαλογισμοί στου νου τις ρούγες, κι ούτε ένα πούπουλον αφίνουνε, σα γοργολάμνουν τις φτερούγες.[17] [1] Στις διάφορες δημοσιευμένες πηγές πληροφοριών για τον Θέρο γράφεται ως έτος γέννησής του το 1876, αλλά σε σωζόμενο στο αρχείο του στο Ε.Λ.Ι.Α. λυτό φύλλο με καταγραφή πληροφοριών και χρονολογιών γύρω από τον βίο του καταγράφεται ρητά ως ημερομηνία γέννησής του η 24η Μαρτίου 1875. [2] Ευχαριστώ τη συνάδελφο και φίλη Μαρία Ρώτα που εντόπισε αυτά τα ημερολόγια στο αρχείο του Θέρου στο Ε.Λ.Ι.Α. και μου υπέδειξε την αναφορά στον Κάλβο. [3] Βρίσκεται στο πρώτο από τα τρία σημειωματάρια, που περιλαμβάνει εγγραφές από τις 14 Ιουνίου 1892 μέχρι τις 20 Μαρτίου 1893. Το σημειωματάριο, σχήματος 15x10 εκ., αποτελείται από 32 σελίδες. Η εγγραφή για τον Κάλβο στις σ. 25-26. [4] Η εγγραφή για τον Βαλαωρίτη στη σ. 15. [5] Ύστερα από την πρώτη δημοσίευσή του το 1889 το παλαμικό κείμενο «Κάλβος ο Ζακύνθιος» αναδημοσιεύτηκε πολλές φορές. Βλ. Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, Τόμος δεύτερος, Αθήνα, Μπίρης χ.χ.3, σ. 28-59. [6] Γιώργος Ανδρειωμένος, Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου (1818-1988), Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, Αθήνα 1993, σ. 52-53. [7] Βλ. Ανδρειωμένος, ό.π., σ. 53-54, λήμμα 227. [8] Βλ. Ανδρειωμένος, ό.π., σ. 7, λήμματα 25 και 26. [9] Η εγγραφή για το γλωσσικό ζήτημα στις σ. 17-18. Ο Αναστάσιος Γεννάδιος (Αθήνα, 1840-1911) ήταν ιστορικός, δημοσιογράφος και πολιτευτής, ο μεγαλύτερος γιος του Γεωργίου Γενναδίου, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μέχρι το 1864, όταν παραιτήθηκε από την έδρα του για να ασχοληθεί με την πολιτική. [10] Βλ. Μιχαήλ Μητσάκης, «Γεράσιμος Μαρκοράς», στον τόμο Κριτικά κείμενα – Επιστολές – Ποίηση. Τόμος Β΄, Φιλολογική επιμέλεια Μανόλης Γ. Σέργης, Αθήνα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 2007, σ. 83-97. Η πρώτη δημοσίευση: Αττικόν Μουσείον, 10 Αυγούστου 1890, σ. 67-68 και 20 Αυγούστου 1890, σ. 70-72. [11] Βλ. Μητσάκης, ό.π., σ. 93. Η αναφορά αυτή του Μητσάκη στον Κάλβο δεν περιλαμβάνεται στη Βιβλιογραφία Ανδρέα Κάλβου, ό.π. [12] Βλ. Άγις Θέρος, Σολωμού βίος και έργον, Σπάρτη, Ηχώ Σπάρτης 1903. Προηγουμένως ο Θέρος είχε εκδώσει τη μετάφραση: Δύο πόνοι. Δράμα μονόπρακτο του Φρ. Κοππέ, Πινακοθήκη, Αθήναι, 1901. Αργότερα εξέδωσε τη συλλογή μεταφρασμένων ποιημάτων Ξένα τραγούδια, Γράμματα, Αλεξάνδρεια 1916 και σε δεύτερη έκδοση, Πυρσός, Αθήνα 1935. [13] Βλ. Άγις Θέρος, Δημοτικά τραγούδια, Εκδοτική Εταιρεία ο Φοίβος, Αθήναι 1909 και Τα τραγούδια των Ελλήνων, Άγις Θέρος εσύναξε και ερμήνευσε, τόμοι 2, Έκδοση εθνική - Αετός Α.Ε. [Βασική Βιβλιοθήκη, τομ. 47], Αθήνα 1952. [14] Βλ. Άγις Θέρος, Τα Λυρικά του Σικελιανού. Μελέτη κι εκλογή απ’ το έργο του, Πυρσός, Αθήνα 1953. [15] Πρόκειται για τα εξής βιβλία κατά τη σειρά της έκδοσής τους: Τ’ ανθρώπινα. Τραγούδια νέα και παλιά, Εκδότης Αετός, Αθήνα 1940· Οχτάστιχα του περιβολιού, Εκδότης Αετός Α.Ε., Αθήνα 1944· Ο μάγος ή του μόχτου το τραγούδι, Εκδότης Αετός Α.Ε., Αθήνα 1945· Δρακογενιά, Ξυλογραφίες Σπύρου Βασιλείου, Εκδότης Αετός, Αθήνα 1947 (προηγουμένως είχε εκδοθεί τον Δεκέμβριο 1942 σε χειρόγραφη μορφή και σε 105 αντίτυπα από τις εκδόσεις «Εργαστήρι»)· Με τους ανέμους, Εκδότης Αετός Α.Ε., Αθήνα 1948· Τραγούδια, Εκδότης Αετός, Αθήνα 1950· Λυρική πορεία, Δίφρος, Αθήνα 1951· Η Ηρωική διλογία – Η Εκάλη – Τ’ άλογο του Ακρίτη, Αετός, Αθήνα 1953· Το κλειδί του καιρού, Αετός, Αθήνα 1954· Ο μέγας πόθος, Δίφρος, Αθήνα 1956· Λυρική πορεία, Δίφρος, Αθήνα 1957 και Εκ βαθέων, Δίφρος, Αθήνα 1960. [16] Ανάμεσα στα βιογραφικά-εργογραφικά λήμματα του Θέρου, βλ. Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, «Θέρος Άγις», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Τόμος έβδομος, Εκδοτικός οίκος Χάρη Πάτση, Αθήναι, χ.χ., σ. 209-211 και Α.[λέξης] Ζ.[ήρας], «Θέρος, Άγις», Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόσωπα – έργα – ρεύματα –όροι, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007, σ. 859-860. Το μόνο ίσως βιβλίο για το έργο του είναι: Τα πενηντάχρονα του λογοτεχνικού έργου του ποιητή Άγι Θέρου, Αθήνα, Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών, Δελτίο αρ. 2, Μάης 1955, σσ. 24. Δημοσιεύονται τα κείμενα των ομιλιών της εκδήλωσης που έγινε στις 8 Απριλίου 1955 για να εορταστούν τα πενηντάχρονα του λογοτεχνικού έργου του Θέρου, αντιπροέδρου τότε της Εταιρίας Ελλήνων λογοτεχνών. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται κείμενα κατά σειρά των εξής συγγραφέων: Λέων Κουκούλας, Λιλή Πατρικίου-Σκαζίκη, Γεώργιος Σταμπόλης, Τατιάνα Σταύρου, Ροζέ Μιλλιέξ, Μπρούνο Λαβανίνι, Κλαύδιος Μαρκίνας, Ειρήνη Κορνηλάκη, Γεώργιος Καλούδης και Μέλης Νικολαΐδης. Η αξιολογότερη συμβολή στη μελέτη του έργου του είναι η μελέτη του Ν.Α. Παπαδάκη, «Άγις Θέρος (1961-1981)», Νέα Εστία, τ. 110, τχ. 1300, 1 Σεπτεμβρίου 1981, σ. 1149-1157. [17] Άγις Θέρος, Τραγούδια, ό.π., σ. 49. Στο τελευταίο ποιητικό βιβλίο του Θέρου, το Εκ βαθέων, ό.π., στα «Έργα του ίδιου», σ. 6, καταγράφονται «για τύπωμα» πέντε βιβλία: «Οι θρύλοι του Μυστρός»· «Μάνη αποσκιαδερή, λαογραφικά»· «Μάρκου Αυρηλίου: Εις εαυτόν (μελέτη, κείμενο, μετάφραση)»· «Εμπεδοκλής (μελέτη, κείμενο, έμμετρη μετάφραση, σημειώσεις)» και «Διγενής Ακρίτας». Το πρώτο από αυτά, ποιητική συλλογή, εκδόθηκε μεταθανάτια το 1962.

Ο Ανδρέας Κάλβος «ισόπαλος του Σολωμού»

Σύνδεση