Γαμώ και δέρνω

Η πρόστυχη γλώσσα δημιουργεί προβλήματα, γράφει ο γλωσσολόγος Μάικλ Άνταμς, αλλά κανείς δεν φαίνεται να ασχολείται ιδιαίτερα με το καλό που κάνει. ΑRΒ – THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS Benjamin K. Bergen, What the F: What Swearing Reveals About Our Language, Our Brains, and Ourselves [Τι αποκαλύπτει η βωμολοχία για τη γλώσσα μας, τους εγκεφάλους και τους εαυτούς μας], Basic Books, σελ. 271 Michael Adams, In Praise of Profanity [Προς έπαινο της αισχρολογίας], Oxford University Press, σελ.253 Η πρόστυχη γλώσσα δημιουργεί προβλήματα, γράφει ο γλωσσολόγος Μάικλ Άνταμς στο νέο του βιβλίο, In Praise of Profanity, «αλλά κανείς δεν φαίνεται να ασχολείται ιδιαίτερα με το καλό που κάνει». Η αλήθεια είναι πως τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί έχουν μελετήσει τα οφέλη, την ιστορία, την νευροανατομία, και κυρίως το απίθανα ευρύ και εξαιρετικά παραστατικό λεξιλόγιό της. Το The F-Word του Τζέσι Σαϊντλάουερ, μια λεξικογραφική παρουσίαση λέξεων που περιέχουν το fuck (γαμώ, γαμήσι) που εκδόθηκε το 1995 στα πρότυπα του OED, έκανε και τρίτη έκδοση, με ακόμα περισσότερες προσθήκες ‒ σε αυτό το σεβάσμιο θέμα: artfuck, bearfuck, fuck the deck, fuckbag, fuckwad, horsefuck, sportfuck, Dutch fuck, unfuck. Εν τω μεταξύ, οι τρεις τόμοι του Green’s Dictionary of Slang (2010) του Τζόναθον Γκριν περιλαμβάνουν 1740 λέξεις για τη συνουσία, 1351 για το πέος, 1180 για το γυναικείο αιδοίο, 634 για τον πρωκτό και τους γλουτούς και 540 για την αφόδευση και την ούρηση. Τους τελευταίους μόνο μήνες έχουν κυκλοφορήσει δύο καινούρια βιβλία: το What the F, του Μπέντζαμιν Μπέργκεν, ενός γνωσιακού επιστήμονα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, και το In Praise of Profanity του Άνταμς. Επομένως, όλο και κάποιοι ενδιαφέρονται για τα αισχρόλογα. Πολλοί συγγραφείς επισημαίνουν ότι το ζήτημα δεν έχει ερευνηθεί αρκετά. Μέχρι να βρεθεί η θεραπεία του καρκίνου, είναι δύσκολο να διατεθούν χρήματα για να μελετηθούν τα βρομόλογα. Συνεπώς, δεν φαίνεται να έχουν γίνει και πολλές πρόσφατες ανακαλύψεις στον συγκεκριμένο χώρο. Πολλά από τα θέματα που θίγουν ο Μπέργκεν και ο Άνταμς, όπως αναγνωρίζουν και οι ίδιοι, έχουν ήδη παρουσιαστεί σε προηγούμενα βιβλία, όπως στο Holy Shit: A Brief History of Swearing [Η αγία αφόδευση: Μια σύντομη ιστορία της βωμολοχίας, 2013] της Μελίσα Μορ, που αποτελεί μια ιδιαίτερα πλούσια πηγή. Η Μορ μάς μεταφέρει ακόμη και επιγραφές από το πορνείο της αρχαίας Πομπηίας – μπορεί να είναι απογοητευτικά λακωνικές (λ.χ., «Ήρθα και γάμησα, μετά γύρισα σπίτι»), αλλά όπως και να ’χει καλό είναι να ξέρουμε. Φυσικά, ο αναγνώστης θέλει να μάθει την ιστορία των λέξεων, και όλα τα βιβλία την παρέχουν, στο μέτρο που μπορούν. Η λέξη fuck δεν ξεκίνησε ως ακρωνύμιο, όπως έχει προταθεί χάριν αστεϊσμού («For Unlawful Carnal Knowledge» [για παράνομη σαρκική συνεύρεση] κ.λπ.). Αν ήταν έτσι, δεν θα υπήρχαν τόσο προφανείς συγγενικές λέξεις σε γειτονικές γλώσσες. Ο Σαϊντλάουερ αναφέρει, μεταξύ άλλων, το γερμανικό ficken (συνουσιάζομαι), το νορβηγικό τοπικό fukka (το αυτό), και το μεσαιωνικό ολλανδικό fokken (ωθώ, γεννάω παιδιά), που όλα προέρχονται από μια γερμανική ρίζα που σημαίνει «κινούμαι παλινδρομικά». Ο Σαϊντλάουερ λέει ότι η λέξη fuck μάλλον εισήχθη στα αγγλικά τον δέκατο πέμπτο αιώνα, όμως ο Μπέργκεν, που γράφει αργότερα, αναφέρει ότι ο μεσαιωνολόγος Πολ Μπουθ πρόσφατα συνάντησε ένα νομικό έγγραφο του 1310 που δίνει το όνομα ενός άντρα ως Roger Fuckebythenavel [Ρότζερ Γαμωαπτοναφαλό]. Ο Μπουθ εικάζει ότι ίσως πρόκειται για μια μεταφορά που σημαίνει κάτι σαν «ηλίθιος». Από την άλλη, θα μπορούσε να είναι παρατσούκλι που κόλλησαν σε κάποιον άπειρο νεαρό που προσπάθησε πραγματικά να κάνει σεξ με αυτό τον τρόπο, και η παρτενέρ του δεν κρατήθηκε να μην το πει στις φιλενάδες της. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η λέξη εμφανίζεται σε νομικό έγγραφο. Για πολύ καιρό, το fuck δεν θεωρούνταν ιδιαίτερα αισχρό. Επίσης το cunt (μουνί) ήταν κάποτε συνηθισμένη λέξη. Ένα ιατρικό εγχειρίδιο του δέκατου τέταρτου αιώνα αναφέρει με απάθεια ότι «στις γυναίκες, ο αυχένας της κύστης είναι βραχύς και εφάπτεται με το μουνί». Μέχρι πολύ μετά την Αναγέννηση, οι λέξεις που πραγματικά σκανδάλιζαν τον κόσμο δεν αφορούσαν τη σεξουαλικότητα ή τις εκκριτικές λειτουργίες, αλλά τη θρησκεία – λέξεις που λάμβαναν το όνομα του Κυρίου επί ματαίω. Ακόμη και το 1866, ο Μποντλέρ, που είχε πάθει αφασία εξαιτίας ενός εγκεφαλικού, αποβλήθηκε από μια κλινική επειδή επαναλάμβανε ψυχαναγκαστικά τη φράση cré nom, συντετμημένο τύπο του sacré nom (άγιο όνομα). Πολλές επιφωνηματικές φράσεις που σήμερα μας φαίνονται γραφικές ήταν κάποτε «μασημένες βλαστήμιες». Criminy, crikey, cripes, gee, jeez, bejesus, geez Louise, gee willikers, jiminy, και jeepers creepers είναι όλα παραφθορές του «Χριστός» και «Ιησούς» όπως το frigging είναι παραφθορά του fucking. Η μετατόπιση του σκανδαλισμού από τη θρησκεία στο σεξ και τις σωματικές ανάγκες επήλθε φυσικά κυρίως λόγω της παρακμής της θρησκείας. Όμως η Μορ υπογραμμίζει ότι μόλις άλλαξαν οι συνθήκες στέγασης προσφέροντας ιδιωτικότητα στο σεξ και τις κενώσεις, οι αναφορές σε αυτά έγιναν παραβιάσεις της ιδιωτικότητας, και ως εκ τούτου σκανδαλιστικές. Μολονότι η έρευνα δεν έχει κάνει και πολλά πράγματα για τη βωμολοχία, δεν ισχύει και το αντίστροφο. Οι νευρολόγοι έχουν μάθει πολλά για τον εγκέφαλο μελετώντας τη χρήση ύβρεων από ανθρώπους με εγκεφαλική βλάβη – κυρίως το ότι συνεχίζουν να τις χρησιμοποιούν, και μάλιστα έντονα, ακόμα κι όταν έχουν χάσει την ικανότητα να παράγουν κάθε άλλο είδος λόγου. Αυτό υποδηλώνει ότι η αισχρολογία κωδικοποιείται στον εγκέφαλο ξεχωριστά από την υπόλοιπη γλώσσα. Ενώ η επεξεργασία των ουδέτερων λέξεων γίνεται στον φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, την φυλογενετικά αρχαιότερη περιοχή που μας διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα ζώα, η αισχρολογία φαίνεται να πηγάζει από το πιο πρωτόγονο μεταιχμιακό σύστημα, το οποίο βρίσκεται κάτω από τον φλοιό και ελέγχει τα συναισθήματα. Ως αποτέλεσμα, αντιδρούμε ο καθένας μας διαφορετικά στις βλαστήμιες και τις βρισιές. Στο άκουσμά τους, κάποιοι ίσως ιδρώσουν (αυτό μπορεί να μετρηθεί με έναν ανιχνευτή ψεύδους) και, χαρακτηριστικά, οι δίγλωσσοι ιδρώνουν περισσότερο όταν η λέξη ταμπού ανήκει στην πρώτη τους γλώσσα. Το άκουσμα και μόνο των χυδαιοτήτων –πέρα από την έννοιά τους– χτυπάει μια χορδή μέσα μας, όπως φαίνεται καθαρά από το γεγονός ότι πολλές από τις λέξεις αυτές ηχούν όμοια. Στα αγγλικά, τουλάχιστον, το ένα τρίτο των λεγόμενων «τετραγράμματων λέξεων», όπως αποκαλούνται τα βρομόλογα, αποτελούνται πράγματι από τέσσερα γράμματα που σχηματίζουν μία συλλαβή, και στις εννιά από τις δέκα περιπτώσεις, όπως γράφει ο Μπέργκεν, η συλλαβή αυτή είναι «κλειστή» – δηλαδή τελειώνει σε ένα ή δύο σύμφωνα. Γιατί; Μάλλον επειδή τα σύμφωνα ακούγονται πιο απότομα, πιο οριστικά, από τα φωνήεντα. (Συγκρίνετε το piss με το pee, το cunt με το pussy.) Ίσως αυτή η ιδιότητα της σκληρής γλώσσας εξηγεί ορισμένα ευρέως αναγνωρισμένα οφέλη των ύβρεων. Για παράδειγμα, μας βοηθούν να υπομένουμε τον πόνο. Σε ένα πασίγνωστο πείραμα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να βουτήξουν το ένα τους χέρι σε παγωμένο νερό και να το κρατήσουν μέσα όσο περισσότερο μπορούσαν. Στους μισούς επιτράπηκε να ξεστομίζουν βλαστήμιες, αν ήθελαν· από τους άλλους μισούς ζητήθηκε να πουν κάποια άκακη λέξη, όπως ξύλο. Οι βωμολόχοι κατάφεραν να κρατήσουν το χέρι τους μέσα στο νερό πολύ περισσότερο από τους άλλους. Με αυτή την αναλγητική λειτουργία της χυδαιολογίας συνδέεται και η πασίγνωστη καθαρτική ισχύς της. Όταν σου πέφτει η τσάντα με τα ψώνια σε μια λακκούβα με νερά ή όταν μαγκώνεις το δάχτυλό σου στο παράθυρο, ένα απλό άι στο καλό δεν θα βοηθήσει ιδιαίτερα. Αυτό που σου χρειάζεται είναι ένα άι γαμήσου, ιδίως, όπως λέει ο Άνταμς, επειδή δεν εκφράζει απλά ένα συναίσθημα, αλλά δηλώνει μια φιλοσοφική αλήθεια. Με την ακρότητά του δηλώνει ότι «βρήκε κανείς το τέλος της γλώσσας και δεν μπορεί να πάει παραπέρα. Οπότε η αισχρολογία δεν είναι μια περιορισμένη χειρονομία, αλλά εκφράζει μια δυσαρέσκεια απέναντι στην ανθρώπινη κατάσταση». Επιτρέποντάς μας να το κάνουμε λεκτικά, αποτρέπει μια πιο σοβαρή ζημιά. «Αν λείψουν οι βρισιές» γράφει η Μελίσα Μορ, «μας απομένουν μόνο οι γροθιές και τα όπλα». Αναμφίβολα το ίδιο ισχύει και για τις αισχρές χειρονομίες. Σύμφωνα με τον Μπέργκεν, οι άνθρωποι μουντζώνονται εδώ και πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια, και αυτό σίγουρα οφείλεται εν μέρει στο ότι η συγκεκριμένη πρακτική προλαβαίνει τα χειρότερα. Όμως ακόμα κι όταν δεν εμπλέκεται η οργή, η χυδαιολογία βαδίζει χέρι-χέρι με τη συντροφικότητα. Ο φιλόσοφος Νόελ Κάρολ μού διηγήθηκε κάποτε ένα περιστατικό από ένα διεθνές συνέδριο στο Ανόι το 2006. Την πρώτη μέρα, για να σπάσει ο πάγος, οι Βιετναμέζοι και οι Δυτικοί πανεπιστημιακοί έκαναν διαγωνισμό ανεκδότων. Οι δύο πρώτοι Βιετναμέζοι είπαν άσεμνα ανέκδοτα, αλλά οι Δυτικοί, από φόβο μήπως διαπράξουν καμιά απρέπεια, είπαν αθώα αστεία. Βασίλευε άκαμπτη αβρότητα. Τελικά, ο τρίτος Δυτικός διαγωνιζόμενος (ο Κάρολ, που το περιέγραφε με μεγάλη περηφάνια) είπε ένα βρόμικο ανέκδοτο για έναν κόκορα, και όλοι χαλάρωσαν. Το συνέδριο διεξήχθη με μεγάλη επιτυχία. Αυτή η λειτουργία της υπέρβασης των φραγμάτων, μαζί με άλλες δυνάμεις –την ανία, το αντριλίκι, την αναλγητική δράση– εξηγεί την περιβόητη συχνότητα της λέξης fuck και, ίσως ακόμα πιο συχνά, της λέξης motherfucker (καριόλης, μαλάκας) στον λόγο ανθρώπων στο στρατό, σε συνεργεία, σε τζαζ σύνολα, και παρόμοιες καταστάσεις. Ο Άνταμς ισχυρίζεται ότι ο λόγος που οι βρισιές ενισχύουν τις ανθρώπινες σχέσεις είναι πως βασίζονται στην εμπιστοσύνη, στην πίστη μας ότι το άτομο στο οποίο μιλάμε μοιράζεται τις αξίες μας και ως εκ τούτου δεν θα μας αντιπαθήσει επειδή χρησιμοποιήσαμε μια λέξη ταμπού. «Αν μια σχέση περάσει το τεστ της χυδαιολογίας», γράφει, «οι εμπλεκόμενοι κλείνουν μια συμφωνία πως ό,τι λένε εντός της στενής τους σχέσης μένει εντός αυτής της στενής τους σχέσης». Θα έλεγα, μάλιστα, πως κλείνουν μια συμφωνία ότι έχουν μια στενή σχέση. (Τώρα είναι στιγμή να συμπληρώσουμε ότι πολλοί θεωρούν πως το να «μιλάς βρόμικα» εμπλουτίζει το σεξ). Όμως τέτοιες ευαισθησίες παραείναι λεπτές για να εφαρμοστούν στα πανταχού παρόντα γαμώ και καριόλη μεταξύ στρατιωτών και εργατών, στις κουβέντες των οποίων αυτές οι λέξεις δείχνουν μάλλον να προσδίδουν ένα σκληρό, λείο επίχρισμα, ένα στοιχείο ενόχλησης και στωικότητας, μαζί, ναι, με μια αίσθηση υποταγής στην κοινή μοίρα. Όμως οι καταστάσεις ποικίλλουν. Σύμφωνα με τις ευρύτερες έρευνες που κατάφερε να εντοπίσει ο Μπέργκεν, οι Άγγλοι, οι Αμερικανοί και οι Νεοζηλανδοί συμφωνούν πως από τα αισχρόλογα που συνδέονται με το σεξ, η λέξη cunt είναι η πιο χυδαία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανά χώρα για το πόσο βρόμικη είναι μια λέξη. (Περίπου το ένα τρίτο των Νεοζηλανδών θεωρεί ότι το cunt θα ήταν ανεκτό να ακουστεί στην τηλεόραση). Επίσης, σημειώνονται μεγάλες αποκλίσεις στο πώς επενδύουν οι διάφορες κοινωνίες στις θρησκευτικές βλαστήμιες, και σε ορισμένες το ταμπού διατηρείται παρά την ευρεία εκκοσμίκευση. Στο Κεμπέκ, λέει ο Μπέργκεν, οι λέξεις tabarnack (αρτοφόριο) και calisse (δισκοπότηρο) είναι πολύ πιο έντονες βρισιές από το merde (σκατά) και το foutre (γαμώ). Η Γερμανία έχει ειδικότητα στα σκατολογικά αισχρόλογα: Arschloch (κωλοτρυπίδα), Arschgesicht (κωλόφατσα), Arschgeburt (κωλόπαιδο), και ούτω καθεξής. Η Ιαπωνία, περιέργως, δεν διαθέτει βρισιές με τη συνηθισμένη έννοια[1]. Μπορείς να προσβάλεις έναν Ιάπωνα λέγοντάς του ότι έκανε λάθος ή κάποια ανοησία, αλλά η ιαπωνική γλώσσα δεν έχει κανέναν βαρύ χαρακτηρισμό –σκατόφατσα, γαμοηλίθιος– που να κάνουν τη δουλειά μονολεκτικά. Ο Ιάπωνας άσος του μπέιζμπολ Ιχίρο Σουζούκι δήλωσε στη Wall Street Journal ότι ένα από τα πράγματα που του άρεσαν περισσότερο παίζοντας στις ΗΠΑ ήταν οι βρισιές, τις οποίες έμαθε στα αγγλικά και στα ισπανικά. «Οι δυτικές γλώσσες», ανέφερε με χαρά, «μου επιτρέπουν να πω πράγματα που αλλιώς δεν μπορώ». Η Δύση οδηγείται προς περαιτέρω ελευθεροστομία, μια τάση που επισπεύδεται από τη συνδρομητική τηλεόραση και το ίντερνετ. Η Μελίσα Μορ αναφέρει ότι τον Μάρτιο του 2011, τα τρία από τα τραγούδια του Τοπ-10 στα ποπ τσαρτ του Billboard είχαν τίτλους που περιείχαν αισχρόλογα. Παρ’ όλα αυτά, η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών (FCC) ακόμη επιβάλλει πρόστιμα στους παρόχους που χρησιμοποιούν γλώσσα που θεωρεί χυδαία. Ο Στίβεν Πίνκερ, στο βιβλίο του The Stuff of Thought [Το υλικό της σκέψης, 2007], αναδημοσιεύει το εξαιρετικό «FCC Song» του Έρικ Άιντλ των Monty Python: Fuck you very much, the FCC. Fuck you very much for fining me. Five thousand bucks a fuck, So I’m really out of luck. That’s more than Heidi Fleiss was charging me. (Άντε γαμηθείτε, Εφ Σι Σι Άντε γαμηθείτε για το πρόστιμο που μου ρίξατε Πέντε χιλιάδες δολάρια το γαμήσι, Δηλαδή είμαι άτυχος. Αυτό είναι παραπάνω απ’ όσα με χρέωνε η Χάιντι Φλάις). Παρότι η FCC μοιράζει πρόστιμα, δεν έχει δημοσιεύσει ποτέ έναν κατάλογο με λέξεις που κατά την άποψή της αξίζουν αυτή την τιμωρία, ούτε το συμβούλιο αξιολόγησης και χαρακτηρισμού καταλληλότητας της Αμερικανικής Ένωσης Κινηματογραφικών Παραγωγών (MPAA) έχει προσδιορίσει ποιους καταλογισμούς συνεπάγεται κάτι. Ο Μπέργκεν καταγράφει πως όταν ο Ματ Στόουν και ο Τρέι Πάρκερ υπέβαλαν την ταινία South Park στο συμβούλιο της MPAA, τους έδωσαν τον χαρακτηρισμό NC-17 (κατάλληλο άνω των 17 ετών), ένα επίπεδο κάτω από το R (ακατάλληλο). (Κανείς κάτω των 17 ετών, ακόμη κι αν συνοδεύεται από ενήλικα, δεν μπορεί να παρακολουθήσει ταινία με τον χαρακτηρισμό NC-17). Κατά την άποψη των δημιουργών του, αυτό θα γονάτιζε οικονομικά την ταινία. Ταυτόχρονα, απεχθάνονταν την παρέμβαση, και έτσι, ενώ άλλαξαν τα αποσπάσματα που το συμβούλιο ξεχώρισε ως προβληματικά, εκμεταλλεύτηκαν την έλλειψη εξήγησης σχετικά με το ποιο ήταν το πρόβλημα. Ο Στόουν δήλωσε στους Los Angeles Times: «Αν κάτι έλεγαν ότι δεν μπορεί να μείνει στην ταινία, το κάναμε δέκα φορές χειρότερο και πέντε φορές πιο εκτενές. Και εκείνοι επανέρχονταν λέγοντας, “Εντάξει, τώρα είναι καλύτερα”». Η συγγραφή ενός σοβαρού βιβλίου, με διαγράμματα, υποσημειώσεις και βιβλιογραφία, για τα βρομόλογα είναι από μόνη της ένα είδος κωμωδίας, και ο Μπέργκεν με τον Άνταμς αυτό το εκμεταλλεύονται δεόντως. Ενώ κάνουν μια σοβαρή δουλειά –ο Μπέργκεν συνεισφέρει χρήσιμες πληροφορίες και ο Άνταμς προσθέτει οξυδερκείς και λεπτούς στοχασμούς (είναι ο πιο φιλοσοφικός από τους συγγραφείς που έχω διαβάσει για την αισχρολογία)– ταυτόχρονα είναι προφανές ότι το διασκεδάζουν, και προσπαθούν να διασκεδάσουν κι εμάς. Ο Μπέργκεν δημοσιεύει διαγράμματα γεμάτα αισχρές χειρονομίες και, με τη δήλωση ότι πρέπει να μάθουμε την αντιστοιχία της αμερικανικής νοηματικής γλώσσας με τα προφορικά αγγλικά, αναπαράγει φωτογραφίες μιας ωραίας γυναίκας να λέει στη νοηματική «μωρή καριόλα» και άλλα χειρότερα. Ο Άνταμς, σε ένα εκτενές απόσπασμα, αποτίει φόρο τιμής σε ένα βιβλίο του γλωσσολόγου Άλεν Γουόκερ Ριντ σχετικά με τις επιγραφές σε τοίχους αποχωρητηρίων. Φαινομενικά επιχειρεί να περισώσει τα ευρήματα του Ριντ από τη λήθη (το βιβλίο τυπώθηκε ιδίοις αναλώμασι στο Παρίσι το 1935 και πλέον είναι σχεδόν αδύνατον να βρεθεί), αλλά τα αποσπάσματα, όπως οι πρόστυχες φωτογραφίες του Μπέργκεν στην αμερικανική νοηματική, είναι ύποπτα πολυπληθή και διασκεδαστικά. Σε ένα κάμπινγκ στο Τράκι της Καλιφόρνιας, ο Ριντ ανακάλυψε το εξής: Shit here shit clear Wipe your ass And disappear Shakespear (Χέσε εδώ, βγάλε ό,τι έχεις μέσα σου σκούπισε τον κώλο σου κι εξαφανίσου Σαίξπηρ) Ο ίδιος ο Άνταμς έχει μελετήσει για πολύ καιρό τους τοίχους των δημόσιων ουρητηρίων και προσθέτει τα ευρήματά του σε αυτά του Ριντ. Οι παραδοσιακές επιγραφές, λέει, είναι στοχασμοί για το νόημα της ζωής, στοιχεία επικοινωνίας ανθρώπων που θα ήθελαν να κάνουν φίλους, περιγραφή του μήκους και του πάχους του πέους του γράφοντος («Ο πούτσος μου είναι τόσο μακρύς που στρίβει στη γωνία»), αξιολογήσεις καθηγητών («Ο κ. Ράντλεϊ είναι μεγάλη ψωλορουφήχτρα») και τέχνη, φυσικά μαζί με κριτική τέχνης («Όποιος το ζωγράφισε αυτό δεν έχει δει μουνί στη ζωή του»). Η ανάλυση καταλαμβάνει είκοσι πέντε σελίδες, όλες τους χορταστικές. «Το bird (δάχτυλο) δεν οδηγεί στο διεγειρόμενο πέος, αλλά το finger-bang (βάζω δάχτυλο) ναι»· από το What the F του Μπέντζαμιν Μπέργκεν. Παρότι το θέμα των βιβλίων οδηγεί τους συγγραφείς σε απολαυστικές απεραντολογίες, φέρνει και λίγη πλήξη. Ο Άνταμς δεν μπορεί να αποφύγει τον πειρασμό της «πλάνης των αχυρανθρώπων» (straw men) – για παράδειγμα, ένα βιβλίο με τίτλο The No Cussing Club: How I Fought Against Peer Pressure and How You Can Too!, [Το Κλαμπ των μη υβριστών. Πώς αντιστάθηκα στην πίεση των συμμαθητών μου και πώς μπορείς κι εσύ] που κυκλοφόρησε το 2009 από έναν δεκατετράχρονο, τον Μακέι Χατς. Ο Χατς, αηδιασμένος από την ποσότητα των αισχρόλογων που άκουγε στο σχολείο του, ίδρυσε έναν οργανισμό κόσμιας έκφρασης. Σύμφωνα με το διαφημιστικό υλικό της, η Λέσχη αριθμεί 20.000 μέλη. «Ήμουν ένα συνηθισμένο παιδί», γράφει ο Χατς. «Μόνο που τώρα ο πατέρας μου, οι δάσκαλοί μου, ακόμη και ο δήμαρχος της πόλης και άνθρωποι από διάφορες χώρες μού λένε ότι έφερα μια αλλαγή. Κάποτε μάλιστα λένε ότι άλλαξα τον κόσμο». Κάτι τέτοια έχει πλάκα να τα διαβάζεις για καναδυό παραγράφους, αλλά ο Άνταμς μάς δίνει πέντε. Επίσης, ο υπαινιγμός ότι οι αντιρρήσεις στη βωμολοχία κερδίζουν έδαφος δείχνει σαφώς λανθασμένος. Όπως επισημάναμε, πολλές ενδείξεις καταδεικνύουν αύξηση της ελευθεροστομίας στη χώρα μας, και ένα καλό παράδειγμα είναι η αντίδραση της κοινής γνώμης στη δημοσιοποίηση των σεξιστικών δηλώσεων του Τραμπ από το 2005. Πολλοί (ανάμεσά τους και εγώ), μόλις είδαμε το βίντεο όταν κυκλοφόρησε, ένα μήνα πριν από τις εκλογές, συμπεράναμε ότι ύστερα από αυτό δεν γινόταν να εκλεγεί. Διδαχθήκαμε ότι δεν ήταν έτσι. Όσο για τον Μπέντζαμιν Μπέργκεν, το πρόβλημά του είναι ότι δεν μπορεί να ξεπεράσει τη χαρά του για τη σκανδαλιά που κάνει. Συχνά, πολύ συχνά, μου θύμισε παιδάκι που μπαίνει τρέχοντας στην κουζίνα, φωνάζει «γαμώτο, γαμώτο, σκατά, σκατά» στη μητέρα του, σκάει στα γέλια και το βάζει στα πόδια, περιμένοντας ότι θα το πάρει στο κατόπι με τον πλάστη. Δεν υπάρχει ούτε ένα πρόστυχο ανέκδοτο που να μην του φαίνεται αστείο. Το 2014, ο Πάπας Φραγκίσκος, προσπαθώντας στο εβδομαδιαίο κήρυγμά του στο Βατικανό να πει «in questo caso» (σε αυτή την περίπτωση), μπερδεύτηκε και είπε «in questo cazzo» (σε αυτό το γαμήσι). Ήταν ένα λάθος δικαιολογημένο. Οι δύο λέξεις μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, και τα ιταλικά δεν είναι η πρώτη του γλώσσα. Το διόρθωσε αμέσως. Παρ’ όλα αυτά, ο Μπέργκεν, σε ένα κεφάλαιο με τίτλο «Η μέρα που ο Πάπας πέταξε τη βόμβα που αρχίζει από c» μιλάει ασταμάτητα για τις υποτιθέμενες επιπτώσεις αυτού του ολισθήματος. Η εκφορά μιας βλάσφημης λέξης όπως το cazzo, φέρνει τον πάπα «σε πολύ δύσκολη θέση ιδεολογικά», γράφει. Ποια είναι αυτή; Λοιπόν, αν η κακή λέξη ειπώθηκε κατά λάθος, τότε [ο πάπας] μπορεί να περιπέσει σε γλωσσικά σφάλματα όπως ο καθένας, αλλ’ αυτή είναι μια δημόσια εικόνα που δεν είναι απαραίτητα ιδανική για τον δηλωμένο εκπρόσωπο του Θεού επί της γης. Αντιθέτως, ενδεχομένως να έχει ακόμη το αλάθητο, και παρ’ όλα αυτά να είχε όντως την πρόθεση να πει cazzo. Και πάλι, μάλλον δεν είναι αυτή η εικόνα που θέλει να προβάλλει. Όμως είναι προφανές ότι επρόκειτο για παραδρομή. Ο Μπέργκεν δεν αντέχει να μην γελάσει πονηρά που ο πάπας είπε γαμήσι. Μερικές φορές, είναι σαν να έχει γράψει το βιβλίο για εφήβους. Εξηγεί τι είναι συλλαβή και τι αντωνυμία. Μας αποκαλεί «φίλε». Τόσο μεγάλος είναι ο καημός του Μπέργκεν να απελευθερώσει τις πρόστυχες λέξεις από τη λογοκρισία, που περιλαμβάνει ανάμεσά τους και ρατσιστικές εκφράσεις. Λέει ότι έχει μια αρχή –την αποκαλεί «Holy, Fucking, Shit, Nigger Principle» [Αρχή του Ιερού, Γαμημένου, Χεσμένου, Αράπη]– σύμφωνα με την οποία όλες οι αισχρότητες στα αγγλικά σχετίζονται με τη θρησκεία, το σεξ, την αφόδευση ή την εθνοτική διαφορά, και θεωρεί ότι οι λέξεις της τέταρτης κατηγορίας δικαιούνται να κυκλοφορούν εξίσου ελεύθερα με τις υπόλοιπες τρεις. Επικαλείται διάφορα παλιά επιχειρήματα, κυρίως ότι όσοι λένε nigger (αράπης) δεν χρησιμοποιούν την κοινή αγγλική αλλά μια άλλη γλώσσα, την Αφροαμερικανική Αγγλική (η οποία φαίνεται να είναι ίδια με τα «Ebonics» [την κοινωνιόλεκτο των Αφροαμερικανών] που τόσο συζητήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1990) και ότι η απαγόρευση του nigger ισοδυναμεί με τιμωρία των ανθρώπων που υποτίθεται ότι προσπαθούμε να προστατεύσουμε, αφού οι χρήστες της Αφροαμερικανικής Αγγλικής είναι κατά κύριο λόγο Αφροαμερικανοί. Όμως εγώ νομίζω ότι το να κρύβεται κανείς πίσω από τέτοια επιχειρήματα είναι άλλη συνθήκη, το «μην το πεις γιατί θα με προσβάλεις», που κάνει τους φοιτητές στα πανεπιστήμιά μας, και πολλούς άλλους, να απαιτούν να προφυλάσσονται από οποιαδήποτε ανακοίνωση μπορεί να θεωρήσουν δυσάρεστη. Ο Μπέργκεν απεχθάνεται την ηθικολογία, η οποία πιστεύω ότι για εκείνον θα περιλάμβανε όλους εκείνους που, υπό την ανάγκη να πουν τη λέξη «nigger», έστω και για να προσδιορίσουν μια λέξη (π.χ. «Είπε “nigger”»), όχι ένα πράγμα (π.χ., «Είναι “nigger”»), θα χρησιμοποιήσουν τη φράση «the n-word» – μια χρήση που φαίνεται σχεδιασμένη όχι τόσο για να μην προσβάλει αλλά για να καταδείξει ότι ο ομιλητής δεν θα διέπραττε ποτέ αυτό το σφάλμα. Και όπως άλλοι που σχολίασαν πρόσφατα το ζήτημα –ο Γκρεγκ Λουκιάνοφ και ο Τζόναθαν Χαΐντ στο πολυσυζητημένο δοκίμιό τους “The Coddling of the American Mind” [Η υπερπροστασία της αμερικανικής νοοτροπίας] στο Atlantic του Σεπτεμβρίου του 2015 και ο Τίμοθι Γκάρτον Ας στο πρόσφατο βιβλίο του Free Speech: Ten Principles for a Connected World [Ελεύθερη έκφραση. Τέσσερις αρχές για έναν συνδεδεμένο κόσμο]– ανησυχεί ότι το μυαλό μας θα εξασθενίσει αν αποφεύγουμε τη διαφωνία και την αντιπαράθεση. Επικροτώ αυτή την αντίληψη. Όμως δεν έπρεπε να έχει επιχειρήσει να παραλληλίσει αυτή τη διαμάχη με τις αντιπαραθέσεις περί αισχρότητας. Δεν είναι ωραίο να αποκαλέσεις κάποιον σκατόφατσα, αλλά προσβάλλει μόνο έναν άνθρωπο. Αντιθέτως, όταν ένας λευκός αποκαλεί έναν μαύρο nigger [αράπη], με τη λέξη που χρησιμοποιούσαν οι δουλοκτήτες, προσβάλλει το 13% του πληθυσμού των ΗΠΑ και επαναφέρει, με διεστραμμένη ελαφρότητα –λες και όλα είναι τώρα μια χαρά– το χειρότερο έγκλημα που έχει διαπράξει η χώρα μας, τις συνέπειες του οποίου βιώνουμε ακόμη, καθημερινά. (Προς το τέλος της ανάλυσης των μειωτικών χαρακτηρισμών, ο Μπέργκεν δείχνει να συμφωνεί. Ενδέχεται ο επιμελητής του [βιβλίου του] να του ζήτησε να κατεβάσει τους τόνους). Όσο για το fuck και τα αδέλφια του, πάντως, βλέπει κανείς ότι ο Μπέργκεν έχει κάποιο δίκιο. Μερικές φορές είναι απλά η κατάλληλη λέξη, και ακόμη κι αν μπορέσεις να σκεφτείς ένα μη προσβλητικό υποκατάστατο, κατά πάσα πιθανότητα δεν θα σου δώσει την ίδια ικανοποίηση. Οι βρισιές, όπως λέει ο Μπέργκεν, είναι «καλή και βρόμικη διασκέδαση». Και ο Μάικλ Άνταμς τις αγαπάει, και μάλιστα, θεωρεί ότι προέρχονται από μια σκιώδη περιοχή στον νου και τη ζωή μας –μια διασταύρωση του θυμού και της ευθυμίας– που δικαιούται αναγνώριση. Ο Μπέργκεν μερικές φορές γίνεται ανόητος, και ο Άνταμς συναισθηματικός, αλλά βρίσκονται και οι δύο στη σωστή πλευρά. © THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS 2017 — Μετάφραση: Νίνα Μπούρη [1] Σημ. ARB: Αυτό, πάντως είναι μύθος. Βλ. https://goo.gl/U5x616 ή το https://goo.gl/V7Mu5k όπου γλωσσολόγοι διακωμωδούν τη συγκεκριμένη αναφορά στο άρθρο.

Σύνδεση