Το μυστήριο του Ισλαμικού Κράτους

ARB – THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS Michael Weiss και τον Hassan Hassan, ISIS: Inside the Army of Terror (Ισλαμικό Κράτος: Μέσα στον στρατό του τρόμου), Regan Arts, σελ. 270 Jessica Stern και τον J. M. Berger, ISIS: The State of Terror (Ισλαμικό Κράτος: Το καθεστώς του τρόμου), Ecco, σελ. 385 Ο συγγραφέας έχει μεγάλη εμπειρία στη Μέση Ανατολή και υπήρξε αξιωματούχος σε χώρα του ΝΑΤΟ. Σεβόμαστε τους λόγους του να διατηρήσει την ανωνυμία του. — Οι εκδότες[1] Ο Άχμαντ Φαντίλ ήταν δεκαοκτώ χρονών όταν πέθανε ο πατέρας του το 1984. Οι φωτογραφίες δείχνουν ότι ήταν σχετικά κοντός, γεμάτος και φορούσε μεγάλα γυαλιά. Δεν ήταν ιδιαίτερα κακός μαθητής –είχε βγάλει το γυμνάσιο με Β–, όμως αποφάσισε να εγκαταλείψει το σχολείο. Υπήρχαν δουλειές σε εργοστάσια ρούχων και σε βυρσοδεψεία στην πατρική του πόλη Ζάρκα της Ιορδανίας, όμως αυτός προτίμησε να δουλέψει σε βιντεοκλάμπ, όπου τα χρήματα που έβγαζε του έφταναν ίσα-ίσα για να κάνει μερικά τατουάζ. Επειδή έπινε, έπαιρνε ναρκωτικά και είχε μπλεξίματα με την αστυνομία η μητέρα του τον έστειλε σε ένα ισλαμικό σεμινάριο αυτοβοήθειας. Αυτό τον συνέφερε κάπως και τον έβαλε σε έναν άλλο δρόμο. Όταν πια, το 2006, ο Άχμαντ Φαντίλ πέθανε, είχε ήδη βάλει τα θεμέλια ενός ανεξάρτητου ισλαμικού κράτους οκτώ εκατομμυρίων ατόμων, που είχε υπό τον έλεγχό του μια περιοχή μεγαλύτερη από την ίδια την Ιορδανία. Η αύξηση της δύναμης του Άχμαντ Φαντίλ –ή όπως έγινε αργότερα γνωστός στην τζιχάντ, Αμπού Μουσάμπ Αλ Ζαρκάουι– και του ISIS, του κινήματος που ίδρυσε, παραμένει σχεδόν ανεξήγητη. Το 2003, όταν εκείνος ξεκινούσε τη δράση του στο Ιράκ, αποτελούσε για πολλούς μια κοινή χρονιά, μέσα σε μια συνηθισμένη και καθόλου ηρωική εποχή που χαρακτηριζόταν από νεοεμφανιζόμενες διαδικτυακές επιχειρήσεις και ένα διαρκώς εξαπλούμενο σύστημα διεθνούς εμπορίου. Παρά την εισβολή των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ την ίδια χρονιά, τα σύνορα της Συρίας και του Ιράκ παρέμεναν σταθερά. Ο κοσμικός αραβικός εθνικισμός έδειχνε να έχει θριαμβεύσει πάνω στις παλιότερες δυνάμεις της φυλής και της θρησκείας. Διαφορετικές θρησκευτικές κοινότητες –γεζίντ, σαμπάκ, χριστιανοί, κακάι, σιίτες και σουνίτες– συνέχιζαν να ζουν η μία δίπλα στην άλλη, όπως ακριβώς είχαν κάνει για πάνω από μία χιλιετία. Σε σχέση με τους περισσότερους πολίτες του αναπτυσσόμενου κόσμου, οι Iρακινοί και οι Σύριοι είχαν καλύτερο εισόδημα, μόρφωση, σύστημα υγείας και υποδομές, και ένα μέλλον που έδειχνε ευοίωνο. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί τότε πως ένα κίνημα που ιδρύθηκε από έναν άντρα σε ένα βιντεοκλάμπ μιας επαρχιακής περιοχής της Ιορδανίας θα μπορούσε να καταλάβει το ένα τρίτο των εδαφών της Συρίας και του Iράκ, να συντρίψει όλους αυτούς τους ιστορικούς θεσμούς και –νικώντας ολόκληρες συμμαχίες από τους στρατούς των πλουσιότερων χωρών στη γη– να δημιουργήσει μια μικρή αυτοκρατορία; Την ιστορία είναι σχετικά εύκολο να την αφηγηθεί κανείς, όμως πολύ δυσκολότερο είναι να την κατανοήσει. Αρχίζει το 1989, όταν ο Ζαρκάουι, έχοντας αντλήσει έμπνευση από το ισλαμικό σεμινάριο αυτοβοήθειας που παρακολούθησε, ταξίδεψε από την Ιορδανία στο Αφγανιστάν για να «κάνει τζιχάντ». Κατά την επόμενη δεκαετία πολέμησε στον αφγανικό εμφύλιο πόλεμο, οργάνωσε τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ιορδανία, πέρασε χρόνια σε ιορδανική φυλακή, και επέστρεψε –με τη βοήθεια της Αλ Κάιντα– για να στήσει ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης στη Χεράτ, στο δυτικό Αφγανιστάν. Από τη χώρα τον έδιωξε η αμερικανική επίθεση του 2001, όμως τον βοήθησε να σταθεί και πάλι στα πόδια του η ιρανική κυβέρνηση. Τότε, το 2003 –με τη βοήθεια πιστών του Σαντάμ– έστησε ένα δίκτυο ανταρτών στο Ιράκ. Στοχοποιώντας τους σιίτες και τους πιο ιερούς τόπους τους, μπόρεσε να μετατρέψει μια εξέγερση εναντίον των αμερικανικών στρατευμάτων σε εμφύλιο πόλεμο μεταξύ σιιτών-σουνιτών. Αρντεσίρ Μοχασσίς, Χωρίς τίτλο, 1996, μελάνι και νερομπογιά σε χαρτί, 43 x 35 cm. © ARDESHIR MOHASSES TRUST Ο Ζαρκάουι σκοτώθηκε από αμερικανική αεροπορική επιδρομή το 2006. Όμως το κίνημά του παραδόξως επιβίωσε από τις εφόδους των αμερικανικών στρατευμάτων, στις οποίες συμμετείχαν 170.000 άντρες και κόστιζαν 100 δισ. δολάρια ετησίως. Το 2011, μετά την αποχώρηση των Αμερικανών, ο νέος ηγέτης, Αμπού Μπακρ Ελ Μπαγκντάντι, επεκτάθηκε στη Συρία και απέκτησε και πάλι παρουσία στο βορειοδυτικό Ιράκ. Τον Ιούνιο του 2014, το κίνημα κατέλαβε την Μοσούλη –τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ– και τον Μάιο του 2015 την ιρακινή πόλη Ραμάντι και τη συριακή πόλη Παλμύρα, ενώ συνεργαζόμενες ομάδες κατέλαβαν το αεροδρόμιο της Σύρτης στη Λιβύη. Σήμερα, σε τριάντα χώρες, μεταξύ των οποίων και η Νιγηρία, η Λιβύη και οι Φιλιππίνες, λειτουργούν ομάδες που ισχυρίζονται ότι αποτελούν μέρος του κινήματος. Παρ’ όλο που το κίνημα έχει αλλάξει όνομα επτά φορές και άλλες τέσσερις αρχηγούς, συνεχίζει να βλέπει τον Ζαρκάουι ως ηγέτη του, και να διαδίδει μεγάλο μέρος της αρχικής ιδεολογίας του και των τεχνικών του ως προς την τρομοκρατία. Οι New York Times αναφέρονται σε αυτό ως «το Ισλαμικό Κράτος, γνωστό και ως ISIS ή ISIL». Ο Ζαρκάουι το αποκαλούσε επίσης «Στρατό του Λεβάντε», «Μονοθεϊσμό και Τζιχάντ», «Αλ Κάιντα στο Ιράκ» και «Συμβούλιο της Σούρα των Μουτζαχεντίν». (Ένα κίνημα γνωστό για τις τακτικές επικοινωνίας του σπάνια ενδιαφέρεται να δημιουργήσει ένα σταθερό όνομα). Θα απλοποιήσω τις πολλές αλλαγές ονόματος και ηγεσίας αναφερόμενος σε αυτό παρακάτω ως «ISIS», παρ’ όλο που αυτές έχουν φυσικά αλλάξει κατά τα δεκαπέντε χρόνια της ύπαρξής του. Το πρόβλημα, πάντως, δεν βρίσκεται στο να προσδιοριστούν και να καταγραφούν οι επιτυχίες του κινήματος, αλλά στο να εξηγηθεί πώς κάτι τόσο απίθανο έγινε πιθανό. Οι εξηγήσεις που δίνονται πολύ συχνά για την άνοδό του –ο θυμός των σουνιτικών κοινοτήτων, η οργανωτική και επιχειρησιακή υποστήριξη που παρέχεται από άλλα κράτη και ομάδες, οι προωθητικές ενέργειες του κινήματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ηγεσία, οι τακτικές του, η διακυβέρνησή του, οι πηγές εσόδων του, και η ικανότητά του να προσελκύει δεκάδες χιλιάδες ξένους μαχητές–, όλα αυτά δεν αρκούν για να μας δώσουν μια πειστική θεωρία για την επιτυχία του κινήματος. Το βιβλίο της Έμμα Σκάι, παραδείγματος χάριν, με τίτλο The Unraveling: High Hopes and Missed Opportunities in Iraq (Ξετυλίγοντας το κουβάρι: Μεγάλες ελπίδες και χαμένες ευκαιρίες στο Ιράκ),[2] προσφέρει μια λεπτομερή και συχνά εύθυμη περιγραφή των χρόνων που πέρασε ως αξιωματούχος στο Ιράκ, μεταξύ των ετών 2003 και 2010, και δείχνει πώς μεγάλωνε η οργή των σουνιτών στο Ιράκ. Η Σκάι εξηγεί πώς οι πολιτικές των ΗΠΑ, όπως η προσπάθειά τους να αποδυναμώσουν τον μπααθισμό το 2003, οδήγησαν στην αποξένωση των σουνιτών, η οποία μεγάλωσε κι άλλο μετά τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν από τις στρατιωτικές ομάδες των σιιτών το 2006 (κάθε μέρα άφηναν στους δρόμους της Βαγδάτης πενήντα πτώματα ανθρώπων, τους οποίους είχαν σκοτώσει τρυπώντας το κρανίο τους με ηλεκτρικό τρυπάνι). Μιλάει επίσης για τους συχνά ευφάνταστους τρόπους που χρησιμοποιούσαν για να επανακτήσουν την εμπιστοσύνη των σουνιτικών κοινοτήτων κατά τις επιχειρήσεις του 2007, και για το πώς ο ιρακινός πρωθυπουργός Νούρι Ελ Μαλίκι αποξενώθηκε και πάλι από τις κοινότητες αυτές μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ το 2011, όταν φυλάκισε τους αρχηγούς των σουνιτών, φέρθηκε μεροληπτικά και με βιαιότητα, και διέλυσε τις σουνιτικές πολιτοφυλακές. Όμως πολλές άλλες ομάδες ανταρτών, εντελώς διαφορετικές από το ISIS, έδειχναν συχνά να έχουν καλύτερες προοπτικές να αποτελέσουν το κύριο μέσο έκφρασης της «οργής των σουνιτών». Οι σουνίτες στο Ιράκ δεν συμπαθούσαν στην αρχή ιδιαίτερα το δόγμα θανάτου του Ζαρκάουι, ούτε το γεγονός ότι το κίνημά του επέβαλλε κοινωνικούς κώδικες του πρώιμου Μεσαίωνα. Οι περισσότεροι ένιωσαν τρόμο και αποστροφή όταν ο Ζαρκάουι ανατίναξε τα κεντρικά γραφεία των Ηνωμένων Εθνών στη Βαγδάτη, όταν έβγαλε στη δημοσιότητα ένα βίντεο που έδειχνε τον ίδιο να αποκεφαλίζει έναν αμερικανό πολίτη, κι όταν ανατίναξε τον μεγάλο ναό των σιιτών στη Σαμάρα και σκότωσε εκατοντάδες παιδιά Ιρακινών. Αφού πραγματοποίησε τρεις ταυτόχρονες βομβιστικές επιθέσεις εναντίον ιορδανικών ξενοδοχείων –σκοτώνοντας εξήντα πολίτες σε ένα γάμο– οι αρχηγοί της ιορδανικής φυλής στην οποία ανήκε ο ίδιος και ο αδελφός του υπέγραψαν μια δημόσια επιστολή με την οποία τον αποκήρυσσαν. Η εφημερίδα The Guardian εξέφραζε απλώς το προφανές όταν στη νεκρολογία του Ζαρκάουι κατέληγε ότι: «Εντέλει, η αγριότητά του αμαύρωσε τα πάντα, πρόσφερε ελάχιστα πέραν του μηδενισμού, και οι μουσουλμάνοι σε ολόκληρο τον κόσμο την βρήκαν αποκρουστική». Άλλες ομάδες ανταρτών έδειχναν να είναι πιο αποτελεσματικές. Το 2003, παραδείγματος χάριν, οι κοσμικοί μπααθιστές ήταν πιο πολυάριθμοι, καλύτερα εξοπλισμένοι και οργανωμένοι, και με πιο έμπειρους στρατιωτικούς διοικητές. Το 2009, η πολιτοφυλακή του «Ξυπνήματος των Σουνιτών» είχε πολύ περισσότερους πόρους στη διάθεσή της και το ένοπλο κίνημά της είχε ισχυρότερες λαϊκές βάσεις. Το 2011, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, στους κόλπους του οποίου βρίσκονταν και πρώην αξιωματούχοι του καθεστώτος Άσαντ, έδειχνε να είναι πολύ καταλληλότερος ηγέτης της αντίστασης στη Συρία, όπως ήταν το 2013 η πιο εξτρεμιστική πολιτοφυλακή Τζαμπαάτ Ελ Νούσρα. Οι Χασάν Χασάν και Μάικλ Βάις, στο ISIS: Inside the Army of Terror, δείχνουν ότι ο Ελ Νούσρα ανέπτυξε πολύ στενότερους δεσμούς με τις φυλές της Ανατολικής Συρίας – έφτασε μάλιστα στο σημείο να παντρεύει μαχητές του με γυναίκες που ανήκαν σε αυτές. Οι ομάδες αυτού του είδους έχουν συχνά αποδώσει τη διάλυσή τους και την αποτυχία τους, όπως και την άνοδο του ISIS, στην έλλειψη πόρων. Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, για παράδειγμα, επιμένει εδώ και καιρό ότι θα ήταν σε καλύτερη θέση να υποκαταστήσει το ISIS αν οι ηγέτες του είχαν λάβει περισσότερα χρήματα και όπλα από τις ξένες χώρες. Και οι ηγέτες του Σουνιτικού Ξυπνήματος στο Ιράκ υποστηρίζουν ότι έχασαν τον έλεγχο των κοινοτήτων τους μόνο και μόνο διότι η κυβέρνηση της Βαγδάτης σταμάτησε να πληρώνει τους μισθούς τους. Όμως δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι στο ISIS, όταν ξεκινούσε, προσφέρθηκαν περισσότερα χρήματα ή όπλα απ’ ό,τι σε αυτές οι ομάδες· μάλλον το αντίθετο. Η περιγραφή του Χασάν Χασάν και του Μάικλ Βάις υποδεικνύει πως η αρχική στήριξη προς το κίνημα του ISIS ήταν περιορισμένη διότι το υποκινούσαν φανατισμένοι ιδεολόγοι που απεχθάνονταν τον Ζαρκάουι και τους οπαδούς του. Τα χρήματα της Αλ Κάιντα που χρησιμοποίησε ο Ζαρκάουι το 1999, ήταν, σύμφωνα με τα λόγια τους, «πενταροδεκάρες σε σχέση με όσα ήταν σε θέση να διαθέσει η Αλ Κάιντα». Το γεγονός ότι δεν του έδωσε περισσότερα αντανακλούσε τον αποτροπιασμό του Μπιν Λάντεν για τις εκτελέσεις σιιτών από τον Ζαρκάουι (η μητέρα του Μπιν Λάντεν ήταν σιίτισσα) και την απέχθειά του για τα τατουάζ του Ζαρκάουι. Παρ’ όλο που οι Ιρανοί παρείχαν στον Ζαρκάουι ιατρική φροντίδα και καταφύγιο κατά τη φυγάδευσή του το 2002, σύντομα έπαψαν να τον υποστηρίζουν όταν έστειλε τον ίδιο του τον πεθερό με γιλέκο αυτοκτονίας να σκοτώσει τον Αγιατολάχ Μουχάμαντ Μπακρ Ελ Χακίμ, ανώτερο πολιτικό εκπρόσωπο του Ιράν στο Ιράκ, και όταν ανατίναξε έναν από τους πιο ιερούς ναούς των σιιτών. Και παρ’ όλο που το ISIS στηρίχθηκε για πάνω από μία δεκαετία στις τεχνικές δεξιότητες των μπααθιστών και στον σουφιστή ιρακινό στρατηγό Ιζάτ Αλ Ντούρι που είχε στον έλεγχό του μια μυστική μπααθική πολιτοφυλακή μετά την πτώση του Σαντάμ, η σχέση αυτή δοκιμάστηκε έντονα. (Το κίνημα δεν κρύβει ότι περιφρονεί τον σουφισμό, ότι κατέστρεψε ναούς του, ή ότι απεχθάνεται όσα ασπάζονται οι μπααθικοί κοσμικοί άραβες εθνικιστές.) Αρντεσίρ Μοχασσίς, Χωρίς τίτλο, 1997, μελάνι και νερομπογιά σε χαρτί, 56,5 x 48,25 cm. © ARDESHIR MOHASSES TRUST Ούτε όμως η ηγεσία του ISIS έχει υπάρξει ιδιαίτερα ελκυστική, ανοιχτόμυαλη ή ικανή, παρ’ όλο που πρέπει να λάβουμε υπόψη τη δικαιολογημένη αποστροφή των βιογράφων προς αυτήν. Η Μέρι Ανν Γουίβερ σε άρθρο της στην Atlantic το 2006, περιγράφει τον Ζαρκάουι ως «σχεδόν αναλφάβητο», «ψευτοπαλικαρά και τραμπούκο, λαθρέμπορο και γερό πότη, και, όπως ακούγεται, ακόμα και προαγωγό». Οι Βάις και Χασάν θεωρούν ότι διαθέτει «πολύ μικρό διανοητικό εκτόπισμα». Οι Τζέσικα Στερν και Τζ. Μ. Μπέργκερ, στο ISIS: The State of Terror, μιλούν για τον «τραμπούκο που έγινε τρομοκράτης» και τον «μέτριο μαθητή που [...] έφτασε στο Αφγανιστάν ως ένα μηδενικό». Ο Γουίβερ περιγράφει τις «αποτυχημένες δραστηριότητές του» στην Ιορδανία και το ότι χρησιμοποίησε έναν «κακομοίρη που ήθελε να γίνει βομβιστής». Οι Στερν και Μπέργκερ εξηγούν ότι ο Μπιν Λάντεν και οι υποστηρικτές του δεν τον συμπαθούσαν διότι αποτελούσαν «κυρίως μέλη μιας πνευματικής, μορφωμένης ελίτ, ενώ ο Ζαρκάουι ήταν ένας σχεδόν αμόρφωτος κακοποιός με πόζα και ύφος». Οι συγγραφείς έχουν πολύ λιγότερα να πουν για τον τωρινό αρχηγό, Ελ Μπαγκντάντι, κι αυτό διότι η βιογραφία του, όπως αναγνωρίζουν οι Βάις και Χασάν, «κινείται ακόμα σχεδόν στο επίπεδο της φήμης και της εικασίας, και κατά ένα μέρος της προέρχεται από αντίπαλους τζιχαντιστές προπαγανδιστές». Ούτε η ιδιαίτερη προσέγγιση του ISIS ως προς το αντάρτικο –από την κατοχή εδαφών έως την εμπλοκή σε μάχη με τακτικούς στρατούς– αποτελεί σαφές πλεονέκτημα. Ο Λώρενς της Αραβίας έλεγε ότι οι αντάρτες πρέπει να απλώνονται σαν πάχνη –παντού και πουθενά– χωρίς ποτέ να προσπαθούν να κατακτήσουν εδάφη ή να χάνουν ζωές σε μάχες με τακτικούς στρατούς. Ο Πρόεδρος Μάο δήλωνε ότι οι αντάρτες πρέπει να είναι ψάρια που κολυμπούν στη θάλασσα του τοπικού πληθυσμού. Τέτοιου είδους απόψεις αποτελούν λογική απόρροια των «ασύμμετρων εχθροπραξιών», όπου μια πιο μικρή και εμφανώς πιο αδύναμη ομάδα –σαν το ISIS– αντιμετωπίζει έναν ισχυρό αντίπαλο σαν τις ΗΠΑ και τα ιρακινά στρατεύματα. Αυτό επιβεβαιώνεται από μελέτες που έχει κάνει ο αμερικανικός στρατός για πάνω από σαράντα ιστορικές εξεγέρσεις, οι οποίες δείχνουν ξανά και ξανά ότι η κατοχή εδαφών, οι στοχευμένες μάχες και η αποξένωση του πληθυσμού από τις πολιτισμικές και θρησκευτικές ευαισθησίες του αποτελούν μοιραία σφάλματα. Όμως οι τακτικές τέτοιου είδους αποτελούν ακριβώς μέρος της στρατηγικής που το ISIS ακολουθεί στην πράξη. Ο Ζαρκάουι έχασε χιλιάδες μαχητές προσπαθώντας να κρατήσει τη Φαλούτζα το 2004. Θυσίασε τις ζωές των βομβιστών αυτοκτονίας του σε συνεχείς μικρές επιθέσεις και –με το να επιβάλλει τις πιο αυστηρές τιμωρίες και σκοταδιστικούς κοινωνικούς κώδικες– εξόργισε τις σουνιτικές κοινότητες που δήλωνε ότι εκπροσωπούσε. Οι μαχητές του ISIS έλκονται σαφώς τώρα από την ικανότητα του κινήματος να ελέγχει εδάφη σε περιοχές όπως η Μοσούλη – όπως επιβεβαιώνει μια συνέντευξη στο πρόσφατο ντοκιμαντέρ της Γιάλντα Χακίμ για το BBC, με τίτλο Mosul: Living with Islamic State (Μοσούλη: Ζώντας με το Ισλαμικό Κράτος). Δεν φαίνεται πάντως η τακτική αυτή να είναι σήμερα λιγότερο επικίνδυνη, παρ’ όλο που είναι δελεαστική και προς το παρόν επιτυχημένη. Το κίνημα, πάντως, δεν υιοθέτησε λιγότερο απερίσκεπτη συμπεριφορά ούτε λιγότερο παράξενη στρατηγική μετά τον θάνατο του Ζαρκάουι. Μια εκτίμηση του Λάρι Σβάικαρτ για τις ΗΠΑ υπολογίζει ότι είχαν σκοτωθεί 40.000 αντάρτες, τραυματιστεί περίπου 200.000 και αιχμαλωτιστεί 20.000, πριν καν οι ΗΠΑ ξεκινήσουν τις επιχειρήσεις το 2006. Ο στρατηγός Ρέι Οντιέρνο δήλωσε ότι έως τον Ιούνιο του 2010 το 80% των σαράντα δύο ισχυρότερων αρχηγών του κινήματος είχαν σκοτωθεί ή αιχμαλωτιστεί, με οκτώ μόνο να παραμένουν ασύλληπτοι. Μετά την αποχώρηση όμως των Αμερικανών το 2011, εκείνοι που απέμειναν μετά την ήττα τους, αντί να ανασυστήσουν τα δίκτυά τους στο Ιράκ, επέλεξαν να ξεκινήσουν μια εισβολή στη Συρία, και στράφηκαν εναντίον όχι μόνο του πολιτικού καθεστώτος αλλά και του Ελεύθερου Συριακού Στρατού. Επιτέθηκαν στο συριακό τμήμα του κινήματος –Τζαμπαάτ Ελ Νούσρα– όταν αυτό αποσχίστηκε. Εξαγρίωσαν την Αλ Κάιντα το 2014, όταν σκότωσαν τον ανώτερο στρατιωτικό απεσταλμένο της στην περιοχή. Προέτρεψαν συνειδητά δεκάδες χιλιάδες μέλη της πολιτοφυλακής των σιιτών να πάρουν μέρος στον αγώνα τασσόμενα από τη μεριά του συριακού καθεστώτος, και μετά προέλασαν στη Βαγδάτη προκαλώντας έτσι τις ιρανικές Δυνάμεις Κουντς. Λίγο μετά, ενώ ήδη πάλευε ενάντια στους νέους εχθρούς, το κίνημα άνοιξε κι άλλο μέτωπο τον Αύγουστο του 2014, με την επίθεση που έκανε στο Κουρδιστάν, οδηγώντας τις κουρδικές δυνάμεις –που είχαν έως τώρα μείνει εκτός διένεξης– σε αντίποινα. Αποκεφάλισε τον αμερικανό δημοσιογράφο Τζέιμς Φόλεϊ και τον βρετανό Ντέιβιντ Χέινς, μέλος ομάδας ανθρωπιστικής βοήθειας, βάζοντας έτσι στο παιχνίδι τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία. Εξόργισε την Ιαπωνία ζητώντας εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για έναν όμηρο που ήταν ήδη νεκρός. Έκλεισε το 2014 με μια επίθεση αυτοκτονίας στην πόλη Κομπέιν της Συρίας, ενώ δέχθηκε πάνω από εξακόσιες αμερικανικές αεροπορικές επιδρομές, έχασε πολλές χιλιάδες μαχητές του ISIS και δεν κέρδισε καθόλου έδαφος. Όταν, τον φετινό Απρίλιο, το κίνημα έχασε την πόλη Τικρίτ και φάνηκε να βρίσκεται σε παρακμή, η εξήγηση έδειχνε προφανής. Οι αναλυτές ήταν σχεδόν έτοιμοι να συμπεράνουν ότι το ISIS είχε χάσει διότι ήταν απερίσκεπτο, αποτρόπαιο, είχε επεκταθεί υπερβολικά, πολεμούσε σε πολλά μέτωπα, χωρίς πραγματική τοπική υποστήριξη, και ήταν ανίκανο να δώσει στην τρομοκρατία έναν χαρακτήρα με λαϊκή αποδοχή, ενώ επίσης έχανε στην αντιπαράθεσή του με τους τακτικούς στρατούς. Κάποιοι θεωρητικοί αναλυτές επομένως στρέφονται σε εξηγήσεις που έχουν να κάνουν όχι μόνο με την συχνά αυτοαναιρούμενη, όπως δείχνει, πολεμική στρατηγική του κινήματος, αλλά με τη διακυβέρνηση και τα έσοδά του, τη στήριξη από τον πληθυσμό, και την εξάρτησή του από δεκάδες χιλιάδες ξένους μαχητές. Ο Άιμεν Τζαουάντ Ελ Ταμίμι, συνεργάτης στο Φόρουμ Μέσης Ανατολής (Middle East Forum), έχει αναλύσει σε πρόσφατες αναρτήσεις στο μπλογκ του το πώς σε κάποιες κατεχόμενες πόλεις, όπως η Ράκκα στη Συρία, το κίνημα έχει δημιουργήσει σύνθετες δομές δημοσίων υπηρεσιών, παίρνοντας τον έλεγχο ακόμα και από τα δημοτικά τμήματα καθαριότητας. Μιλάει για τα έσοδα που εξασφαλίζει από τοπικούς φόρους εισοδήματος και ιδιοκτησίας, και από την ενοικίαση, σε επιχειρήσεις, γραφείων που στέγαζαν παλιότερα ιρακινές και συριακές κρατικές υπηρεσίες, και εξηγεί πώς αυτό έχει προσδώσει στο ISIS μια μεγάλη και αξιόπιστη εισοδηματική βάση, την οποία απλώς συμπληρώνουν το λαθρεμπόριο πετρελαίου και η λεηλασία αρχαιοτήτων που περιγράφει τόσο καλά ο Νίκολας Πέλαμ σε αυτές τις σελίδες.[3] Η δύναμη του ISIS ενισχύεται σήμερα από το συγκλονιστικό οπλοστάσιο που έχει εξασφαλίσει το κίνημα από τους αποχωρήσαντες ιρακινούς και συριακούς στρατούς – το οποίο περιλαμβάνει τανκς, χάμβι (Humvees) και μεγάλα πυροβόλα. Ανταποκρίσεις από τους The New York Times, The Wall Street Journal, Reuters και Vice News τους τελευταίους δώδεκα μήνες δείχνουν ότι πολλοί σουνίτες στο Ιράκ και τη Συρία νιώθουν τώρα πως το ISIS είναι ο μόνος που μπορεί λογικά να εγγυηθεί την τάξη και την ασφάλεια στον εμφύλιο πόλεμο και αποτελεί τη μοναδική τους άμυνα ενάντια στα άγρια αντίποινα των κυβερνήσεων της Δαμασκού και της Βαγδάτης. Όμως κι εδώ τα στοιχεία προκαλούν σύγχυση και είναι αντιφατικά. Το ντοκιμαντέρ της Γιάλντα Χακίμ για τη Μοσούλη, το οποίο γυρίστηκε για το BBC, δείχνει πως η πρωτοφανής κτηνωδία αποτελεί το μυστικό που κρύβεται πίσω από την κυριαρχία του ISIS. Στο βιβλίο του, The Digital Caliphate (Το ψηφιακό χαλιφάτο), πάντως, ο Άμπντελ Μπάρι Ατουάν περιγράφει (με τα λόγια του Μαλίζ Ρουτμπέν) «μια καλά διαχειριζόμενη οργάνωση που συνδυάζει τη γραφειοκρατική αποτελεσματικότητα με τη στρατιωτική εμπειρία και εξειδίκευση, και με μια υψηλού επιπέδου χρήση της τεχνολογίας πληροφοριών».[4] Ο Ζαΐντ Ελ Άλι, στην εξαιρετική περιγραφή του για την Τικρίτ, μιλάει για την «ανικανότητα [του ISIS] να κυβερνήσει» και την γενική κατάρρευση των δικτύων ύδρευσης και ηλεκτρισμού, των σχολείων, και εντέλει του πληθυσμού κάτω από το καθεστώς του.[5] Οι «εξηγήσεις» που παραπέμπουν στους πόρους τους και τη δύναμή τους είναι εντέλει κυκλικές. Το γεγονός ότι το κίνημα έχει καταφέρει να εξασφαλίσει την απαραίτητη υποστήριξη ή συναίνεση του τοπικού πληθυσμού, και να ελέγξει την περιοχή, τα έσοδα της τοπικής κυβέρνησης, το πετρέλαιο, τα σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος και τις στρατιωτικές βάσεις, έχει υπάρξει αποτέλεσμα της επιτυχίας του κινήματος και του μονοπωλίου του αντάρτικου. Όχι όμως το αίτιο που το προκάλεσε. Στο ISIS: The State of Terror, οι Στερν και Μπέργκερ αναλύουν με συναρπαστικό τρόπο τη χρήση των βίντεο και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από την πλευρά του κινήματος. Έχοντας παρακολουθήσει προσεκτικά πολλούς ιδιωτικούς λογαριασμούς στο Twitter, εξηγούν πώς οι χρήστες αλλάζουν συνεχώς τα ονόματά τους εκεί, χρησιμοποιούν το Παγκόσμιο Κύπελο ως μέσο για να περάσουν τα μηνύματά τους, βάζοντας εικόνες αποκεφαλισμών μέσα σε chat που αφορούν το ποδόσφαιρο, και έχουν δημιουργήσει νέα apps και αυτοματοποιημένα bots για να αυξηθούν σε αριθμό. Οι Στερν και Μπέργκερ δείχνουν ότι στα τέλη του 2014 ήταν ενεργοί τουλάχιστον 45.000 λογαριασμοί υποστηρικτών του κινήματος, και περιγράφουν το πώς οι χρήστες τους προσπάθησαν να παρακάμψουν τους διαχειριστές του Twitter αλλάζοντας τις φωτογραφίες προφίλ τους, και βάζοντας φωτογραφίες από αθώα γατάκια εκεί που πριν είχαν σημαίες του κινήματος. Όμως αυτό απλώς θέτει το σοβαρότερο ερώτημα, γιατί η ιδεολογία και οι δράσεις του κινήματος –όσο επιδέξια κι αν παράχθηκαν και αν διαδόθηκαν– δεν είχαν ποτέ λαϊκή απήχηση. Αρντεσίρ Μοχασσίς, Χωρίς τίτλο, 1982, πένα και μαρκαδόρος σε χαρτί, 35 x 27 cm. © ARDESHIR MOHASSES TRUST Και δεν έχει δοθεί ως τώρα κάποια καλύτερη εξήγηση ως προς το τι προσέλκυσε τους 20.000 ξένους μαχητές που έχουν προσχωρήσει στο κίνημα. Αρχικά, για τον μεγάλο αριθμό ατόμων που ήρθαν από τη Βρετανία θεωρήθηκε υπεύθυνη η βρετανική κυβέρνηση και οι ανεπαρκείς προσπάθειές της να ενσωματώσει στην κοινωνία κοινότητες μεταναστών, έπειτα κατηγορήθηκε η κυβέρνηση της Γαλλίας ότι πίεζε πάρα πολύ για την αφομοίωση των ξένων. Στην πραγματικότητα όμως, οι νέοι αυτοί ξένοι μαχητές έδειχναν να ξεπηδούν από κάθε υπαρκτό πολιτικό ή οικονομικό σύστημα. Προέρχονταν τόσο από πολύ φτωχές χώρες (Υεμένη και Αφγανιστάν) όσο και από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου (Νορβηγία και Κατάρ). Οι αναλυτές που θεωρούν ότι οι ξένοι μαχητές δημιουργούνται από τον κοινωνικό αποκλεισμό, τη φτώχεια ή την ανισότητα θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι προέρχονται τόσο από τις κοινωνικές δημοκρατίες της Σκανδιναβίας όσο και από μοναρχίες (χίλιοι από το Μαρόκο), στρατιωτικά κράτη (Αίγυπτος), απολυταρχικά καθεστώτα (Τουρκία) και φιλελεύθερες δημοκρατίες (Καναδάς). Δεν δείχνει να παίζει ρόλο το αν και κατά πόσο μια κυβέρνηση έχει απελευθερώσει χιλιάδες Ισλαμιστές (Ιράκ) ή τους έχει φυλακίσει (Αίγυπτος), το αν αρνείται να επιτρέψει σε ένα ισλαμιστικό κόμμα να κερδίσει τις εκλογές (Αλγερία) ή επιτρέπει σε ένα ισλαμιστικό κόμμα να εκλεγεί. Η Τυνησία, η οποία είχε την πιο επιτυχημένη μετάβαση από την Αραβική Άνοιξη σε μια εκλεγμένη ισλαμική κυβέρνηση, παρήγαγε τους περισσότερους ξένους μαχητές απ’ ό,τι οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η μεγάλη εισροή ξένων μαχητών δεν προέκυψε ούτε λόγω κάποιας πρόσφατης αλλαγής στην εσωτερική πολιτική ή στο Ισλάμ. Καμιά ουσιώδης μεταβολή δεν είχε γίνει στις πολιτισμικές παραμέτρους ή στις θρησκευτικές πεποιθήσεις μεταξύ του 2012, όπου δεν υπήρχε κανένας ξένος μαχητής στο Ιράκ, και του 2014, όπου υπήρχαν 20.000 άτομα. Η μόνη αλλαγή ήταν ότι ξαφνικά υπήρχε μια περιοχή που μπορούσε να τους προσελκύσει και να τους στεγάσει. Εάν το κίνημα δεν είχε κατακτήσει τη Ράκκα και τη Μοσούλη, πολλοί από αυτούς τους άντρες θα είχαν απλώς συνεχίσει να ζουν τις ζωές τους με διαφορετικούς βαθμούς καθημερινής πίεσης – ως γαλακτοπαραγωγοί στη Νορμανδία ή δημόσιοι υπάλληλοι στο Κάρντιφ. Μένουμε και πάλι σε μια ταυτολογία –το ISIS υπάρχει επειδή μπορεί να υπάρχει– βρίσκονται εκεί επειδή βρίσκονται εκεί. Εντέλει, πριν ένα χρόνο, έμοιαζε πιθανό ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης για την άνοδο του κινήματος θα έπεφτε στην καταστροφική διαχείριση του Ιράκ από τον πρώην ιρακινό πρωθυπουργό Ελ Μαλίκι. Όχι πια. Την τελευταία χρονιά ορίστηκε πρωθυπουργός ένας νέος αρχηγός, πιο μετριοπαθής, με πιο δημιουργική προσέγγιση και περισσότερα προσόντα, ο Χάιντερ Αλ Αμπάντι· ο ιρακινός στρατός ανασυντάχθηκε υπό έναν νέο σουνίτη υπουργό Άμυνας, οι παλιοί στρατηγοί απομακρύνθηκαν και οι ξένες κυβερνήσεις συναγωνίζονται για την παροχή εξοπλισμού και εκπαίδευσης. Κάπου τρεις χιλιάδες αμερικανοί σύμβουλοι και εκπαιδευτές εμφανίστηκαν στο Ιράκ. Οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλοι κάνουν εντυπωσιακές αεροπορικές επιθέσεις και παρακολουθούν πολύ στενά την περιοχή. Η ιρανική Δύναμη Κουντς, τα κράτη του Κόλπου και οι Κούρδοι Πεσμεργκά συμμετέχουν πλέον κι αυτοί στις μάχες από ξηράς. Για τους λόγους αυτούς, περίμεναν όλοι ότι το 2015 το κίνημα θα αναχαιτιζόταν και θα έχανε τη Μοσούλη. Αντίθετα όμως, τον Μάιο, κατέλαβε την Παλμύρα στη Συρία και –σχεδόν ταυτόχρονα– τη Ραμάντι, τριακόσια μίλια μακριά, στο Ιράκ. Στη Ραμάντι, τριακόσιοι μαχητές του ISIS έδιωξαν χιλιάδες ιρακινούς στρατιώτες οι οποίοι ήταν ειδικά εκπαιδευμένοι και με βαρύ εξοπλισμό. Ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Άστον Κάρτερ, παρατήρησε: Οι ιρακινές δυνάμεις απλώς δεν έδειξαν καμία διάθεση να πολεμήσουν. Δεν τις κατατρόπωσε κάποιος στρατός που υπερείχε αριθμητικώς. Στην πραγματικότητα, εκείνες υπερείχαν αριθμητικώς των αντιπάλων τους, και μάλιστα κατά πολύ, όμως παρ’ όλα αυτά δεν κατάφεραν να πολεμήσουν. Το κίνημα τώρα ελέγχει ένα «τρομοκρατικό κράτος» πολύ ευρύτερης έκτασης και πιο εξελιγμένο από ό,τι περιέγραφε ο Τζορτζ Μπους στο αποκορύφωμα του «Διεθνούς Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας». Την εποχή εκείνη, η πιθανότητα κατάληψης της ιρακινής επαρχίας του Ανμπάρ από σουνίτες εξτρεμιστές χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει μια αποστολή 170.000 αμερικανών στρατιωτών και μια δαπάνη άνω των 100 δισ. δολαρίων τον χρόνο. Τώρα, χρόνια μετά την εκστρατεία αυτή, το ISIS ελέγχει όχι μόνο την Ανμπάρ, αλλά επίσης τη Μοσούλη και τα μισά εδάφη της Συρίας. Οι σύμμαχοί του ελέγχουν μεγάλες λωρίδες της βόρειας Νιγηρίας και σημαντικές περιοχές της Λιβύης. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και εκατομμύρια έχουν εκτοπισθεί. Φρικαλεότητες πέρα από κάθε φαντασία, ακόμα και για τους Ταλιμπάν, έχουν νομιμοποιηθεί – ανάμεσά τους η επαναφορά του βιασμού ανηλίκων και η δουλεία. Και η καταστροφή αυτή όχι μόνο έχει καταλύσει τα σύνορα ανάμεσα στη Συρία και το Ιράκ, αλλά έχει λειτουργήσει ως πρόκληση για τις δυνάμεις που σήμερα συμμετέχουν στον πόλεμο μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, στην Υεμένη. Η καλύτερη απόδειξη του ότι δεν κατανοούμε το φαινόμενο είναι η συστηματική ανικανότητά μας να προβλέψουμε –ακόμα λιγότερο να ελέγξουμε– τις εξελίξεις. Ποιος προέβλεπε ότι θα μεγάλωνε η δύναμη του Ζαρκάουι μετά την καταστροφή των στρατοπέδων εκπαίδευσής του, από τις ΗΠΑ, το 2001; Σχεδόν όλοι θεωρούσαν απίθανο να ανασυνταχθεί τόσο σύντομα το κίνημα μετά τον θάνατό του το 2006, ή ξανά μετά τις επιχειρήσεις του 2007. Σήμερα γνωρίζουμε όλο και περισσότερα στοιχεία για το κίνημα και τα μέλη του, όμως αυτό δεν εμπόδισε τους περισσότερους αναλυτές να πιστεύουν, έως και πριν δυο μήνες από σήμερα, ότι οι ήττες στο Κομπέιν και στο Τικρίτ αποτέλεσαν πλήγμα για το κίνημα, και ότι θα ήταν απίθανο το ISIS να κατακτήσει τη Ραμάντι. Κάτι όμως μας ξεφεύγει. Ίσως μέρος του προβλήματος αποτελεί το γεγονός ότι οι σχολιαστές προτιμούν ακόμα να εστιάζουν σε πολιτικές, οικονομικές και φυσικές εξηγήσεις, όπως τις διακρίσεις εις βάρος των σουνιτών, τη διαφθορά, την έλλειψη κυβερνητικών υπηρεσιών στις κατεχόμενες περιοχές, και τη χρήση βίας από το ISIS. Το δυτικό κοινό, λοιπόν, σπάνια καλείται να κοιτάξει το περίπλοκο ιδεολογικό προφίλ του ISIS. Με έκπληξη είδα ότι ένας Σύριος, ο οποίος αντιτασσόταν στο ISIS, συγκινήθηκε βαθιά από ένα βίντεο που έδειχνε πώς το ISIS κατέστρεψε τη «συνοριακή γραμμή Σάικς-Πικό» μεταξύ Ιράκ και Συρίας, η οποία βρισκόταν σε ισχύ από το 1916, και πώς προχώρησε στην επανένωση φυλών που είχαν διασπασθεί. Μου κίνησαν επίσης ιδιαίτερα το ενδιαφέρον τα καταδικαστικά λόγια του Άχμεντ Αλ Τάγιεμπ, μεγάλου ιμάμη του Αλ Αζάρ – ενός από τους πιο αξιοσέβαστους σουνίτες κληρικούς στον κόσμο: «Η ομάδα αυτή είναι σατανική – θα έπρεπε να τους ακρωτηριάσουν ή να τους σταυρώσουν». Όπως με σόκαραν τα εγκωμιαστικά λόγια του Μπιν Λάντεν για τον Ζαρκάουι: η «ιστορία του θα ζει για πάντα ανάμεσα στις ιστορίες των ευγενών... Ακόμα και αν χάσαμε έναν από τους καλύτερους ιππότες και πρίγκιπές μας, είμαστε ευτυχείς διότι βρήκαμε ένα σύμβολο...». Όμως η «ιδεολογία» του ISIS αποτελεί μια ακόμη ανεπαρκή δικαιολογία. Η Αλ Κάιντα κατάλαβε καλύτερα από οποιονδήποτε το ιδιότυπο μίγμα κορανικών στίχων, αραβικού εθνικισμού, ιστορικών αφηγήσεων σταυροφοριών, ποιητικών αναφορών, συναισθηματισμού και τρόμου που μπορεί να εμψυχώσει και να διατηρήσει στη ζωή τέτοια κινήματα. Όμως ακόμα και οι αρχηγοί του θεωρούσαν ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση του Ζαρκάουι ήταν παράλογη, πολιτισμικά ανάρμοστη και καθόλου ελκυστική. Το 2005, για παράδειγμα, οι αρχηγοί της Αλ Κάιντα έστειλαν μηνύματα που συμβούλευαν τον Ζαρκάουι να σταματήσει να κοινοποιεί δημόσια τις φρικαλεότητες. Χρησιμοποίησαν σύγχρονη φρασεολογία που αφορά τη στρατηγική –«πάνω από τη μισή αυτή μάχη διεξάγεται στο πεδίο των μέσων μαζικής επικοινωνίας»– και του είπαν ότι το «μάθημα» του Αφγανιστάν ήταν πως οι Ταλιμπάν είχαν χάσει διότι είχαν στηριχθεί –όπως και ο Ζαρκάουι– σε μια τόσο μικρή σεκταριστική βάση. Και οι αρχηγοί της Αλ Κάιντα δεν ήταν οι μόνοι σαλαφιστές τζιχαντιστές που θεωρούσαν πως οι κύριοι υποστηρικτές τους προτιμούσαν τις σοβαρές θρησκευτικές διδαχές από τα βίντεο με εκτελέσεις (όπως ακριβώς ο Αλ Ταγιέμπ θεωρούσε πως ένα ισλαμιστικό κίνημα δεν θα έκαιγε έναν σουνίτη άραβα πιλότο ζωντανό μέσα σε ένα κλουβί). Αρντεσίρ Μοχασσίς, Χωρίς τίτλο, 1998, μελάνι και νερομπογιά σε χαρτί, 38 x 58 cm. © ARDESHIR MOHASSES TRUST Πολλά από όσα έχει κάνει το ISIS είναι σαφώς αντίθετα προς τις ηθικές αρχές και αξίες πολλών υποστηρικτών του. Kαι μας δίνεται η αίσθηση –μέσα από τις πολύ λεπτομερείς συνεντεύξεις των Χασάν Χασάν και Μάικλ Βάις– ότι οι υποστηρικτές του γνωρίζουν αυτή την αντίφαση, τουλάχιστον ως έναν βαθμό. Θα μπορούσαμε, πάλι, να απαριθμήσουμε τις διάφορες εξωτερικές ομάδες που έχουν χρηματοδοτήσει και υποστηρίξει το ISIS. Όμως δεν υπάρχουν λογικές συνδέσεις ως προς την ιδεολογία, την ταυτότητα ή τα ενδιαφέροντα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον συνεκτικό ιστό μεταξύ Ιράν, Ταλιμπάν και μπααθιστών, μεταξύ τους ή με το ISIS. Σε κάθε περίπτωση βλέπουμε μάλλον ότι οι θεσμοί με σοβαρές διαφορές, ως προς τη θεολογία, την πολιτική και το πολιτιστικό υπόβαθρό τους, καταφεύγουν διαρκώς σε καταστροφικές συνεργασίες συμφέροντος που συχνά αναιρούν την ίδια τους την ουσία. Οι διανοούμενοι, οι ειδικοί σε θέματα τακτικής, οι μαχητές και οι ηγέτες του κινήματος που γνωρίζουμε ως ISIS δεν είναι ιδιαίτερα ικανοί σε θέματα στρατηγικής, οι πολιτικές τους είναι πολλές φορές σχεδιασμένες στην τύχη, απερίσκεπτες, και συχνά εξωφρενικές· η κυβέρνησή τους –ανεξάρτητα από το αν έχει ικανότητες, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, ή όχι, όπως αφήνουν να εννοηθεί κάποιοι άλλοι– δεν επιτυγχάνει πραγματική οικονομική ανάπτυξη ή κοινωνική δικαιοσύνη. Η θεολογία, οι αρχές και η ηθική των ηγετών του ISIS δεν είναι ούτε πολύ καλά δομημένες στο σύνολό τους ούτε στηρίζονται σε γερές βάσεις. Η αναλυτική μας σκαπάνη χτυπάει στον βράχο πολύ γρήγορα. Έχω μπει συχνά σε πειρασμό να υποστηρίξω ότι χρειαζόμαστε απλώς περισσότερη και καλύτερη πληροφόρηση. Όμως αυτό σημαίνει ότι υποτιμούμε την περίπλοκη και ξένη προς εμάς φύση του φαινομένου. Για να δούμε ένα μόνο παράδειγμα, πριν πέντε χρόνια ούτε οι πιο αυστηροί θεωρητικοί του σαλαφισμού δεν υποστήριζαν την επανεμφάνιση της δουλείας, όμως το ISIS ουσιαστικά την επέβαλε. Από την εποχή της νίκης των Βανδάλων στη Ρωμαϊκή Βόρεια Αφρική τίποτα δεν έχει φανεί τόσο ξαφνικό, ακατανόητο και δύσκολο να αντιστραφεί όσο η άνοδος του ISIS. Κανένας από τους αναλυτές, στρατιώτες, διπλωμάτες, στελέχη της υπηρεσίας πληροφοριών, πολιτικούς ή δημοσιογράφους μας δεν έχει ακόμα παραγάγει –έστω και εκ των υστέρων– μια εξήγηση αρκετά πλήρη, η οποία να μπόρεσε να προβλέψει την άνοδο του κινήματος. Αυτό το κρύβουμε από τους εαυτούς μας, με θεωρίες και έννοιες που όμως δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σε μια εις βάθος ανάλυσή τους. Και δεν θα λύσουμε το πρόβλημα συγκεντρώνοντας απλώς περισσότερα στοιχεία. Δεν είναι σίγουρο ότι ο πολιτισμός μας θα μπορέσει ποτέ να φτάσει σε ένα επαρκές επίπεδο γνώσεων, ικανότητας ανάλυσης, φαντασίας και ταπεινότητας, ώστε να συλλάβει το φαινόμενο του ISIS. Όμως προς το παρόν θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι δεν είμαστε μόνο τρομοκρατημένοι αλλά και μπερδεμένοι. © THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS 2016 — Μετάφραση: Αναστασία Μωράκη [1] Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο New York Review of Books της 13 Αυγούστου 2015. [2] PublicAffairs, 2015. [3] Βλ. “ISIS and the Shia Revival in Iraq”, The New York Review, 4 Ιουνίου 2015 (http://goo.gl/PqHbGi). [4] Βλ. “Inside the Islamic State”, The New York Review, 9 Ιουλίου 2015 (http://goo.gl/Ube3aB). [5] Βλ. “Tikrit: Iraq’s Abandoned City”, NYRblog, 4 Μαΐου 2015 (http://goo.gl/89Vaqt).

Το μυστήριο του Ισλαμικού Κράτους

Σύνδεση