Βλάσης Γαβριηλίδης (1848-1920)

Ο Βλάσης Γαβριηλίδης δεν ήταν ένας απλός δημοσιογράφος και εκδότης. Υπήρξε μια πολύπλευρη προσωπικότητα που επηρέασε έντονα την εποχή του. Ορμητικός, ιδεολόγος και επαναστάτης με ποικίλα οράματα, τα οποία αγωνίσθηκε να πραγματώσει μέσω της εφημερίδας του Ακρόπολις, θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως αναμορφωτής και πρύτανης της ελληνικής δημοσιογραφίας. Χαρακτηρίσθηκε ως «ειρηνικός επαναστάτης», και πράγματι αγωνίσθηκε όλη του τη ζωή με πρωτοφανή ενθουσιασμό, γενναιότητα και ευρύτητα πνεύματος για να πραγματοποιήσει τις ιδέες και τα οράματά του. Ήταν αδάμαστος σε όλους τους αγώνες του, δίκαιους και άδικους. Οι αγώνες του υπήρξαν πάντα ιδεολογικοί, χωρίς ιδιοτέλεια, και με σκοπό την ανύψωση του Έλληνα στον ιδεολογικό, πολιτικό, πνευματικό και κοινωνικό τομέα. Ήθελε η αναγέννηση της Ελλάδας να γίνει μέσω της εκπαιδευτικής επανάστασης και μέσω της κατάργησης της προγονοπληξίας και του σχολαστικισμού. Κατηγορήθηκε από τους συγχρόνους του, αλλά και από τους μεταγενέστερους, ότι ήταν ασταθών πολιτικών φρονημάτων και ευμετάβολος στις κρίσεις του. Τη μια ημέρα εκθείαζε κάποιον και την επομένη τον θεωρούσε κοινό ανθρωπάριο, καθώς το τι είχε πει και ποιον είχε υμνήσει την προηγούμενη ημέρα τού ήταν τελείως αδιάφορο. Οι φίλοι του, υποστηρίζοντάς τον, τον χαρακτήριζαν ως ενθουσιώδη, με ορμητική ψυχή και ανίκανο να συμβιβασθεί ή να δικαιολογήσει όποιον αποδεικνυόταν κατώτερος των προσδοκιών του. Ουσιαστικά, δεν δεχόταν οι πολιτικοί να υπόσχονται άλλα πριν από τις εκλογές και να πράττουν άλλα όταν βρίσκονταν στην εξουσία. Θαύμαζε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, αλλά ήταν βαθύτατα εθνικιστής και ελληνολάτρης και προσπάθησε με κάθε τρόπο να κρατήσει σε εγρήγορση την εθνική συνείδηση των συμπατριωτών του. Τα Έθνη, έγραφε, δεν έχουν δικαίωμα να αδιαφορούν. Φιλελεύθερο πνεύμα ο ίδιος, αγωνίσθηκε για κάθε είδους ελευθερία: την ελευθερία συνειδήσεως, την ελευθερία του σκέπτεσθαι, τη θρησκευτική ελευθερία. Και πάνω από όλα έθετε την ελευθερία της συνείδησής του, όπως έλεγε ο ίδιος. Με καλές προθέσεις, προσπάθησε να διορθώσει την πολιτική ζωή του τόπου καυτηριάζοντας με τον έμφυτο σαρκασμό του όλα τα τρωτά της κοινωνίας. Ήταν μετρίου αναστήματος, ξανθός, με μεγάλο στόμα και μεγάλα γαλανά μάτια, που φάνταζαν ακόμη μεγαλύτερα πίσω από τα γυαλιά του. Αισιόδοξος από τη φύση του, οξύνους, ευφυολόγος και πνευματώδης, γελούσε ηχηρά με οτιδήποτε, ακόμη και με τις δυσκολίες. Είχε αναπτύξει μάλιστα δική του θεωρία βάσει της οποίας το γέλιο και το τραγούδι ήταν απαραίτητα για την ευεξία του ατόμου. Εκκεντρικός και ιδιόρρυθμος, κυκλοφορούσε στην Αθήνα κρατώντας το καπέλο του στο χέρι, πράγμα ασύνηθες την εποχή εκείνη, και στην εξοχή πολλές φορές τελείως ξυπόλητος. Του άρεσαν οι μεγάλοι περίπατοι –έφθανε περπατώντας μέχρι το Τατόι– και οι μακρές συζητήσεις, που ανακατεύουν τις ιδέες, όπως έλεγε. Ο πατέρας του, Γαβριήλ Γαβριηλίδης, ήταν χρυσοχόος το επάγγελμα και καταγόταν από τους Επιβάτες της Θράκης. Ο ίδιος γεννήθηκε το 1848 στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζούσαν οι γονείς του. Η μητέρα του, Άννα, που μετά τον θάνατο του πατέρα του εγκαταστάθηκε μαζί του στην Αθήνα, έπαιξε σημαντικό ρόλο σε όλη τη ζωή του. Ήταν ίσως ο μόνος άνθρωπος τον οποίο αγάπησε πραγματικά ο άστατος, κατά γενική ομολογία, Γαβριηλίδης. Η αγάπη του για αυτήν έφθανε σε παθολογικά όρια. Παρά το ότι πέθανε σε πολύ μεγάλη ηλικία, ο Γαβριηλίδης δύσκολα μπόρεσε να ξεπεράσει τον θάνατό της – αν τον ξεπέρασε ποτέ στα ελάχιστα χρόνια που έζησε ακόμη ο ίδιος. Επί ένα χρόνο εγκατέλειψε το σπίτι του και τις δύο κόρες του (η σύζυγός του φαίνεται ότι δεν ζούσε) και εγκαταστάθηκε στο ξενοδοχείο, για να μην αντικρίσει το σπίτι χωρίς εκείνη. Περιέπεσε σε μελαγχολία και έκτοτε έπαψε να τραγουδά, απαγόρευσε όμως στις κόρες του να φορέσουν μαύρα, καθώς θεωρούσε ότι ο πόνος ήταν ατομικό ζήτημα και ήταν αντίθετος με κάθε εξωτερική του εκδήλωση. Όσο ζούσε η μητέρα του συνήθιζε να συζητά μαζί της τα πάντα. Μετά τον θάνατό της συζητούσε καθημερινά επί δύο ώρες με την φωτογραφία της. Κάθε φορά δε που την έβλεπε στον ύπνο του, σημείωνε σε ένα μικρό σημειωματάριο το όνειρό του και την αποκαλούσε πάντα Εκείνη, γράφοντάς το με κεφαλαίο έψιλον.[1] Ο Γαβριηλίδης παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματά του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, από την οποία αποφοίτησε το 1865 με τον βαθμό άριστα. Ένα χρόνο μετά την αποφοίτησή του, το 1866, ανήσυχο πνεύμα καθώς ήταν, άρχισε να εκδίδει στην Κωνσταντινούπολη μια εφημερίδα, την Ομόνοια.[2] Η πρώτη αυτή δημοσιογραφική του προσπάθεια δεν στάθηκε ιδιαίτερα επιτυχής: τον Ιανουάριο του 1867 η Ομόνοια συγχωνεύθηκε με τον εβδομαδιαίο Νεολόγο της Ανατολής. Τα πρώτα φύλλα της νέας εφημερίδας για δύο μήνες έφεραν τον τίτλο Νεολόγος-Ομόνοια· μετά ονομάσθηκε και πάλι Νεολόγος της Ανατολής. Την ίδια εποχή ο Γαβριηλίδης γράφει πολιτικά άρθρα στις εφημερίδες Κωνσταντινούπολη και Θράκη, που εξέδιδε ο Δ. Νικολαΐδης, εκδότης και του περιοδικού Επτάλοφος. Στο περιοδικό αυτό, την Επτάλοφο της Κωνσταντινούπολης, έκανε την πρώτη του φιλολογική εμφάνιση τον επόμενο χρόνο, το 1868, δημοσιεύοντας εμπεριστατωμένες πολιτικές, κοινωνικές και φιλολογικές μελέτες και καθιερώθηκε κυρίως με μια σειρά άρθρων αφιερωμένων στη «Γενική Ιστορία της Ελληνικής Τραγωδίας». Ορισμένα από τα άρθρα του είναι τα εξής: «Φύρδην-Μίγδην» (1868), «Χρυσούς αιών της Γαλλίας ή εποχή Λουδοβίκου ΙΔ΄» (1868), «Το πεπρωμένον εν τη αρχαιότητι» (1868), «Το πανόραμα του βυζαντινού Ελληνισμού και η Αναγέννησις της Ελλάδος» (1869), «Περί ελευθερίας της συνειδήσεως» (1869). Τέλος, το 1870 δημοσίευσε στο ίδιο περιοδικό μια μελέτη για τον Σαίξπηρ. Ένθερμος θαυμαστής του, αργότερα σε πολλά κείμενά του θα χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο Κάλιμπαν από το ομώνυμο πρόσωπο της Τρικυμίας, ενώ τη δεύτερη κόρη του, που βαπτίσθηκε Μαρία, θα τη φωνάζει Αριέλα, από το όνομα του καλού πνεύματος στο ίδιο έργο. Το 1868 θα μεταφράσει από τα γαλλικά, μαζί με τον Γ. Λ. Ξανθόπουλο, το δίτομο μυθιστόρημα του Alfred Assolant Ο Τυχοδιώκτης, που θα τυπωθεί στην Κωνσταντινούπολη από το τυπογραφείο της Επταλόφου. Την επόμενη χρονιά (1869) θα κυκλοφορήσει στην Αθήνα μια σειρά άρθρων του με τίτλο Η Ελλάς και ο Πανσλαβισμός. Στα άρθρα αυτά ο Γαβριηλίδης ανέλυε, βάσει ιστορικών κριτηρίων, την εξωτερική πολιτική της τσαρικής Ρωσίας. Με τις πρώτες αυτές φιλολογικές του εργασίες, καθώς και με τα άρθρα του, έγινε αρκετά γνωστός στους κύκλους των ομογενών, οι οποίοι, θέλοντας να τον βοηθήσουν να αξιοποιήσει τις ικανότητές του, τον συνέστησαν στον Γεώργιο Σίνα. Έτσι, με την οικονομική υποστήριξη του Σίνα θα μεταβεί το 1872 στη Λειψία για να σπουδάσει πολιτικές επιστήμες και φιλολογία. Όσο θα βρίσκεται εκεί, θα μεταφράσει και θα εκδώσει, το 1873, τις διαλέξεις που είχε κάνει, τον περασμένο χρόνο στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, ο Ερνέστος Λουθάρδος (Ernest Luthardt), με τίτλο Ομιλίαι επί της ηθικής του Χριστιανισμού. Η μετάφραση αυτή αφιερώθηκε στον ευεργέτη του. Μετά το τέλος των σπουδών του, επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη, έκανε, το 1876, τη δεύτερη δημοσιογραφική του προσπάθεια, εκδίδοντας την καθημερινή εφημερίδα Μεταρρύθμισις, με συνεργάτες τον χρονικογράφο Κλεάνθη Τριαντάφυλλο, τον Ιω. Καραβασίλη και τον Π. Καβάφη. Τα γραφεία και το τυπογραφείο στεγάζονταν σε δύο δωμάτια του Μεγάλου Εθνικού Χανίου, που είχε νοικιάσει ο Γαβριηλίδης. Η εφημερίδα αυτή, με τα νευρώδη πολιτικά άρθρα της, είχε σχετική επιτυχία, τα δε χρονικά της μπορούν να θεωρηθούν ως τα πρώτα ευθυμογραφήματα που εμφανίσθηκαν στην καθημερινή δημοσιογραφία. Το νέο φύλλο είχε όμως και μια άλλη πρωτοτυπία: άλλαζε σχεδόν κάθε ημέρα σχήμα, ανάλογα είτε με την ποσότητα της ύλης είτε με τα διαθέσιμα χρήματα για την αγορά του χαρτιού.[3] Το 1877, λίγους μήνες μετά την έναρξη της κυκλοφορίας της εφημερίδας του, ο Γαβριηλίδης έγραψε ένα άρθρο για τις καταπιέσεις που υφίστατο το ελληνικό στοιχείο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η δημοσίευση αυτού του άρθρου υπήρξε καθοριστική για το μέλλον του νεαρού δημοσιογράφου, καθώς προκάλεσε την οργή του Σουλτάνου, τη δίωξή του και την καταδίκη του ερήμην σε θάνατο. Σώθηκε μόνο χάρη στην ετοιμότητα και την ψυχραιμία του. Όταν πήγαν να τον συλλάβουν στο τυπογραφείο του, αντιληφθείς τι συνέβαινε, υποκρίθηκε ότι ήταν κάποιος τρίτος που έψαχνε και αυτός τον Γαβριηλίδη. Περίμενε λίγο μαζί με τους διώκτες του και μετά, λέγοντας ότι δεν μπορεί να περιμένει άλλο, έφυγε και έτσι διέφυγε. Συνειδητοποιώντας το μέγεθος του κινδύνου που διέτρεχε, εγκατέλειψε το τυπογραφικό πιεστήριο, τα στοιχειοθετικά κιβώτια και τα τυπογραφικά στοιχεία του και δραπέτευσε, μεταμφιεσμένος, από την Κωνσταντινούπολη. Μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε να φθάσει στην Αθήνα, όπου και εγκαταστάθηκε. Για την Ελλάδα, κατά δική του ομολογία, έτρεφε πραγματικό έρωτα. Την πρωτοαντίκρισε το 1872, όταν πήγαινε να σπουδάσει στη Λειψία. Το πλοίο, που θα τον άφηνε στην Τεργέστη, για να συνεχίσει από εκεί οδικώς το ταξίδι του, πέρασε από το λιμάνι της Σύρου και ο Γαβριηλίδης πάτησε για λίγο το ελληνικό έδαφος. Κατά σύμπτωση, μόλις κατέβηκε από το καράβι, άκουσε μια άθλια και κακότεχνη μπάντα να παίζει τον Ύμνο στην Ελευθερία. Παρά την κακοφωνία, ήταν τόση η συγκίνηση που του προκάλεσε, ώστε δάκρυσε. Όπως έλεγε ο ίδιος αργότερα, τέτοια βαθιά και καθολική μουσική συγκίνηση δεν αισθάνθηκε ποτέ άλλοτε, ούτε στους συναυλιακούς χώρους της Λειψίας και του Λονδίνου. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1877, έφθανε στην Αθήνα για μόνιμη πλέον εγκατάσταση. Αρχικά εργάσθηκε ως συντάκτης στην Εφημερίδα των Συζητήσεων, το δημοσιογραφικό όργανο του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Με τα άρθρα του στην εφημερίδα αυτή ήταν ο πρώτος που χαιρέτισε την εμφάνιση του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου - Jean Moreas και προφήτευσε την αναγνώρισή του. Δεν άργησε, όμως, να δημιουργήσει ένα νέο δικό του φύλλο. Τον επόμενο χρόνο, το 1878, μαζί με τον παλιό του συνεργάτη, τον Κλεάνθη Τριαντάφυλλο, εκδίδουν την εβδομαδιαία σατιρική επιθεώρηση Ραμπαγάς. Στο εναρκτήριο άρθρο, με τον τίτλο «Διατί Ραμπαγάς;», όλοι οι Έλληνες, «από του ανωτάτου μέχρι του κατωτάτου», ονομάζονται ραμπαγάδες, δηλαδή παλιάνθρωποι, και η Ελλάδα «Βασίλειον των Ραμπαγάδων». Το άρθρο θεωρήθηκε αντιβασιλικό και οι δύο εκδότες κατηγορήθηκαν για εξύβριση του προσώπου του βασιλιά. Η απολογία του άρρωστου Τριαντάφυλλου ενώπιον του Κακουργιοδικείου, που τους δίκασε, ήταν λακωνικότατη. Ο Γαβριηλίδης, όμως, στη δική του, η οποία δημοσιεύθηκε κατόπιν στο φύλλο του Ραμπαγά της 16ης Δεκεμβρίου 1879, ήταν αναλυτικότατος. Αφού αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα και στον ρόλο της σάτιρας στη σύγχρονη κοινωνία, υπεραμύνθηκε των απόψεών του, υποστηρίζοντας ότι οι επίμαχοι χαρακτηρισμοί δεν απευθύνονταν στο πρόσωπο του βασιλιά αλλά στην κυβέρνηση και στους αυλικούς. Τελικά αθωώθηκαν και οι δύο. Η συνεργασία, ωστόσο, με τον Τριαντάφυλλο δεν έμελλε να διαρκέσει πολύ. Ο Γαβριηλίδης, στο τέλος του χρόνου, του αφήνει τον Ραμπαγά για να ξεκινήσει μόνος του ένα νέο πολιτικοσατιρικό φύλλο. Έτσι, στις 16 Ιανουαρίου 1880 κυκλοφορεί το Μη Χάνεσαι. Ο τίτλος του, παρμένος από μια έκφραση που συνήθιζε να χρησιμοποιεί ο πολιτικός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, συμπληρωνόταν στην προμετωπίδα με τη σαρκαστική παραλλαγή του βασιλικού εμβλήματος «Ισχύς μου η αγάπη του Δημοσίου». Η εφημερίδα έβγαινε δύο φορές την εβδομάδα και ήταν καλογραμμένη, έξυπνη και μαχητικότατη. Στην αρχή ήταν κυρίως φύλλο ευθυμογραφικό, υπερφορτωμένο με στίχους ποιητών. Έγραφαν ο Κωστής Παλαμάς ως Κουτρούλης, Κωchτής και Ονολουλού, ο Γεώργιος Δροσίνης ως Αράχνη, ο Γεώργιος Στρατήγης ως Γαργαντούας, ο Γεώργιος Σουρής, ο Δημήτριος Κόκκος, ο Περικλής Γιαννόπουλος. Χρησιμοποιούσαν όλοι μια ευχάριστα εύθυμη γλώσσα και το αναγνωστικό κοινό, κουρασμένο πλέον από τους πατριωτικούς διθυράμβους και τον αρχαϊσμό, υποδέχθηκε με χαρά τη νέα αυτή δημοσιογραφική πνοή. Οι ίδιοι αυτοί ποιητές, ως συντάκτες της εφημερίδας, έγραφαν και τα πολιτικά και κοινωνικά άρθρα. Στα φύλλα του Μη Χάνεσαι, αντί των συνηθισμένων γαλλικών μυθιστορημάτων, άρχισαν να δημοσιεύονται ελληνικά διηγήματα του Γεωργίου Βιζυηνού, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, του Δημητρίου Βικέλα και του Ανδρέα Καρκαβίτσα. Αλλά ο Γαβριηλίδης αισθανόταν την ανάγκη να προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό κάτι περισσότερο από την περιορισμένη ύλη ενός φύλλου. Έτσι άρχισε το εκδοτικό του έργο με την έκδοση βιβλίων, πρώτα από το Μη Χάνεσαι και αργότερα από τα Καταστήματα Ακροπόλεως. Το πρώτο βιβλίο του είναι η δεύτερη έκδοση του ιστορικού μυθιστορήματος του Σπυρίδωνα Ζαμπέλιου Οι κρητικοί γάμοι. Η αγάπη του για το βιβλίο θα τον παρασύρει αργότερα σε πολύ έντονη εκδοτική δραστηριότητα, η οποία και θα τον οδηγήσει τελικά σε οικονομική καταστροφή, καθώς το ελληνικό κοινό δεν θα ανταποκριθεί με τον ίδιο ενθουσιασμό. Μέχρι το 1900, η διακίνηση και διανομή των εφημερίδων και των περιοδικών ήταν υπόθεση του κάθε εκδότη ξεχωριστά. Με την έναρξη του νέου αιώνα και την πύκνωση του πληθυσμού, οι εκδότες των εφημερίδων άφησαν κατά μέρος τους δαπανηρούς ανταγωνισμούς και ήρθαν στην πρώτη συνεννόηση μεταξύ τους, για την από κοινού και με ίσους όρους διάθεση των προϊόντων τους. Ήταν το πρώτο βήμα για την ίδρυση ενός φορέα, ενός πρακτορείου, που θα αναλάμβανε αυτή τη δουλειά. Προς το παρόν πάντως τότε, ο... φορέας ήταν μερικά τετράποδα που τα τραβούσε ο Κακλαμάνος, εκδότης του Άστεως, και ακολουθούσαν οι Κανελλίδης, εκδότης των Καιρών, Καλαποθάκος, εκδότης του Εμπρός, Γαβριηλίδης, εκδότης της Ακροπόλεως, Κύρου της Εστίας και, φυσικά, ο Σουρής. Ο εκδότης του Ρωμηού ήταν από άλλο κλισέ και δημοσιεύθηκε στην ίδια γελοιογραφία του Δημήτρη Γαλάνη, στην Εστία, 8.4.1900, με λεζάντα: «Το πρόβλημα της μεταφοράς των εφημερίδων, η γνώμη του Σουρή επί του ζητήματος». (Από το Δημήτρης Σαπρανίδης, Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας, Ποταμός, Αθήνα 2001). Επί τρία χρόνια (1881, 1882 και 1883) την Πρωτοχρονιά εκδίδονται τα Γελοιογραφικά Ημερολόγια του Μη Χάνεσαι, μοναδικά για την εκλεκτή τους ύλη. Εκτός από τις συνεργασίες των λογίων της εποχής περιέχουν και διάφορα λογοτεχνήματα του ίδιου του Γαβριηλίδη, καθώς και τους περίφημους αφορισμούς του για τη γυναίκα. Από τις στήλες του Μη Χάνεσαι ο Γαβριηλίδης καυτηρίαζε ανελέητα κάθε πολιτική και κοινωνική αδυναμία του τόπου, πράγμα που προκαλούσε το ενδιαφέρον του κοινού. Σταδιακά η μορφή της εφημερίδας άρχισε να αλλάζει. Τα ποιήματα τα διαδέχθηκαν νευρώδη πολιτικά άρθρα, επιστημονικές πραγματείες, αναλύσεις εκπαιδευτικών και οικονομολογικών θεμάτων, καθώς και σοβαρές κριτικές φιλολογικών και καλλιτεχνικών έργων. Το φύλλο, όσο γινόταν περισσότερο πολιτικό και λιγότερο φιλολογικό, γνώριζε όλο και μεγαλύτερη επιτυχία. Η κυκλοφορία του αυξανόταν συνεχώς και αυτό ενεθάρρυνε τον Γαβριηλίδη να προχωρήσει στην ολοκλήρωση της αλλαγής της εφημερίδας. Την 1η Νοεμβρίου 1883 το Μη Χάνεσαι μετατρέπεται σε καθημερινή πολιτικοκοινωνική εφημερίδα και αλλάζει τον τίτλο του σε Ακρόπολις. Εξακολουθεί όμως να αναγράφεται στη χρονολόγηση «τέταρτος χρόνος». Συνεργάτες της νέας εφημερίδας είναι διακεκριμένοι πολιτικοί, επιστήμονες, δημοσιογράφοι και λόγιοι της εποχής. Ο Γαβριηλίδης υπόσχεται ότι η Ακρόπολις θα είναι ένα από τα κυριότερα όργανα του κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού αγώνα και ότι δεν θα ανήκει σε κανένα κόμμα, αλλά θα υποστηρίζει και θα πολεμά όλα τα κόμματα, ανάλογα με τις θέσεις και τις πράξεις τους. «Τούτο τίνες ονομάζουσιν αστάθειαν», έγραφε στο Μη Χάνεσαι δεκαπέντε μέρες πριν από την αλλαγή, «αλλ’ ημείς, οίτινες μέχρι τούδε ουδέποτε εγνωρίσαμεν την πίστιν και την σταθερότητα των συμφερόντων, φανερά προκηρύσσομεν την αστάθειαν αυτήν ως σημαίαν μας». Και πράγματι επί τριάντα έξι χρόνια έμεινε πιστός σε αυτή την «αστάθεια». Είναι γεγονός ότι έγραψε αντιβασιλικά άρθρα, για τα οποία σύρθηκε στα δικαστήρια. Είναι όμως επίσης γεγονός ότι έγραψε και άρθρα που υμνούσαν τον βασιλικό θεσμό. Όταν δολοφονήθηκε ο Γεώργιος Α΄, αισθάνθηκε τέτοια θλίψη ώστε έγραψε στον Στέφανο Πάργα ότι «εδώ κλαίμε όλοι σαν μικρά παιδιά για τον Βασιλιά που χάσαμε».[4] Επίσης, ενώ υπήρξε πάντα πολιτικός φίλος του Χαρίλαου Τρικούπη, δεν ήταν λίγες οι φορές που στηλίτευσε την κυβερνητική πολιτική του και, ενώ θαύμαζε τον Βενιζέλο, καταπολέμησε την εθνική πολιτική του. Για τις συχνές αυτές αλλαγές της γνώμης και των στόχων του ονομάσθηκε «ο μέγας αντιφάσκων». Με την έκδοση της Ακροπόλεως εγκαινιάζεται μια νέα εποχή στην ελληνική δημοσιογραφία· έκτοτε χρονολογείται η ανάπτυξη του ελληνικού Τύπου και ο εκσυγχρονισμός του. Η εφημερίδα αυτή, με τον τεχνολογικό εξοπλισμό της, υπήρξε πρωτοποριακή για την εποχή της. Ο Γαβριηλίδης έφερε από το εξωτερικό τις πρώτες λινοτυπικές μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα και ένα υπερσύγχρονο ταχυπιεστήριο, το αποκαλούμενο μαμούθ, η άφιξη του οποίου προκάλεσε τέτοια εντύπωση, ώστε αποτέλεσε για ένα διάστημα αξιοθέατο για τους Αθηναίους, που πήγαιναν να το δουν και να το θαυμάσουν. Ο Γαβριηλίδης δεν είχε ιδιαίτερα καλή γνώμη για το μέχρι τότε περιεχόμενο των εφημερίδων και ήθελε πρωτοπορία και στην ύλη. «Ανεχώρησε και ήλθε, εγεννήθη και απέθανεν, ηρραβωνίσθη και ενυμφεύθη, ιδού όλη η φιλοσοφία των εφημερίδων μας», έλεγε. Η φιλοσοφία αυτή έπρεπε να αλλάξει. Στην Ακρόπολη δημοσιεύονται για πρώτη φορά συνεντεύξεις με σημαντικούς εκπροσώπους της πνευματικής και της πολιτικής ζωής, καμπάνιες, αστυνομικά ρεπορτάζ και ανταποκρίσεις συντακτών της, που στέλνονταν σε ειδικές αποστολές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ο Νικόλαος Σπανδωνής πηγαίνει ως έκτακτος απεσταλμένος στην επαναστατημένη Κρήτη και ο Σταμάτης Σταματίου (Σταμ. Σταμ.) στην αναστατωμένη Σάμο. Ο Καστελίδης αποστέλλεται στο Παρίσι να καλύψει την έναρξη της παγκόσμιας έκθεσης το 1889 και ο Θεόδωρος Βελλιανίτης, την ίδια χρονιά, στην Πετρούπολη για τους γάμους της ελληνίδας πριγκίπισσας Αλεξάνδρας. Ειδικός ανταποκριτής από την Κέρκυρα, όπου φθάνουν νωρίτερα οι ξένες εφημερίδες, τηλεγραφεί τις ειδήσεις, ώστε η Ακρόπολις να τις δημοσιεύσει πριν από τις άλλες εφημερίδες. Καθιερώνεται ειδική στήλη πολιτικών σχολίων, τα «Λακωνικά», και κοσμικής κίνησης, τα «Ζεστά-ζεστά και κρύα-κρύα». Σύντομα η κυκλοφορία της εφημερίδας εκτινάχθηκε στα 10.000 φύλλα, αριθμό τεράστιο για την εποχή. Μια από τις ικανότητες του Γαβριηλίδη ήταν η επιτυχής επιλογή συνεργατών. Εκτός από τους γνωστούς ποιητές και διηγηματογράφους που ήδη αναφέρθηκαν, με την Ακρόπολη συνεργάσθηκαν ο Παύλος Νιρβάνας, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Σπύρος Μελάς, ο Δημήτριος Γαλάνης ως γελοιογράφος, ο Γεώργιος Αθανασιάδης Νόβας και ο Εμμανουήλ Ρέπουλης, που κατόπιν στράφηκε στην πολιτική και το 1917 ανέλαβε τα καθήκοντα του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Βενιζέλου. Δεν είναι συμπτωματικό ότι συνεργάσθηκαν και όλοι σχεδόν οι μετέπειτα εκδότες ή αρχισυντάκτες εφημερίδων: ο Γεώργιος Πωπ (Αθήναι), ο Κωνσταντίνος Δούνης (Χρόνος), ο Αριστείδης Ρούκης (Εφημερίς), ο Δημήτριος Κακλαμάνος (Άστυ), ο Δημήτριος Καλαποθάκης (Εμπρός). Ψυχή της εφημερίδας ήταν βέβαια ο ίδιος ο Γαβριηλίδης. Παρακολουθούσε όλη την ύλη που θα δημοσιευόταν, διορθώνοντας πολλές φορές μέχρι και το νόημα των άρθρων. Κυρίως, όμως, χάραζε την πολιτική του φύλλου με τα δικά του άρθρα. Παρά το ότι δεν συμφωνούσαν πάντα οι αναγνώστες του με όσα έγραφε, η ανάγνωση των κειμένων του ήταν μια πραγματική απόλαυση ως προς τη γνώση, το ύφος, το χιούμορ, την τόλμη και το πάθος. Μπορούσε να συνεπάρει, καθώς, έχοντας μεγάλη εγκυκλοπαιδική μόρφωση, ήταν πλήρως κατατοπισμένος για τα θέματα που έθιγε. Έγραφε σε απλή, ανάμικτη γλώσσα, δημοτική και καθαρεύουσα, δημιουργώντας συχνά δικές του λέξεις. Το ύφος του ήταν πρωτότυπο, καθαρά λακωνικό. «Λακωνικά» εξάλλου, όπως αναφέρθηκε, ονόμαζε και τη στήλη των πολιτικών σχολίων. Αλλά, χωρίς να γράφει ο ίδιος σε αμιγή δημοτική γλώσσα, υπήρξε υπέρμαχός της και αγωνίσθηκε για την επικράτησή της. Το 1888 χαιρέτισε με ιδιαίτερο ενθουσιασμό την έκδοση του Ταξιδιού του Ψυχάρη, καλώντας τους άλλους λογοτέχνες να προσέξουν το έργο του και να το ακολουθήσουν. Έγραφε πύρινα άρθρα κατά των αντισυνταγματικών ενεργειών του θρόνου και κατά του κομματικού κοτζαμπασισμού. Προκαλούσε με τις απόψεις του για τη γλώσσα, για την εκκλησία, για την παιδεία, για τον στρατό και τους πολιτικούς. Άνοιγε τόσα μέτωπα με τους αγώνες του, ώστε ήταν φυσικό και διώξεις να υποστεί αλλά και εχθρούς να αποκτήσει. Διώχθηκε δύο φορές για τα αντιβασιλικά του άρθρα, πρώτα το 1878, όπως είδαμε, για τον Ραμπαγά, και 26 χρόνια αργότερα, το 1904, για άλλες καταγγελίες του κατά του θρόνου και των κυβερνώντων· δικάσθηκε στο Κακουργιοδικείο και αθωώθηκε και τις δύο φορές. Ένα άρθρο του για τον Χριστό, που δημοσιεύθηκε στο Μη Χάνεσαι στις 26 Μαρτίου 1882 και που αποτελούσε επίθεση κατά του κλήρου, προκάλεσε την οργή των σταφιδεμπόρων του Αιγίου, που έκαψαν φύλλα της εφημερίδας και ζήτησαν από την Ιερά Σύνοδο να τον αφορίσει. Λίγο αργότερα, όταν τα αντικαθεστωτικά του άρθρα βρίσκονταν σε έξαρση, ενώ συγχρόνως επιδίωκε να εκκαθαριστεί το Πανεπιστήμιο από τους ανίκανους καθηγητές, δέχθηκε την επίθεση «αγνώστων», που αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν. Αιμόφυρτος μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό. Το 1894, όταν έγραφε για τις αδυναμίες του στρατού και την παρανόηση της αποστολής του, ογδόντα έξι αξιωματικοί της φρουράς Αθηνών επιτέθηκαν κατά των γραφείων της εφημερίδας, καταστρέφοντας τα πάντα, ακόμη και τα έπιπλα της οικογένειάς του. Από την επίθεση αυτή η Ακρόπολις κλονίσθηκε αλλά επέζησε. Με την επιμονή του Ρέπουλη –ο Γαβριηλίδης έλειπε στο εξωτερικό– η εφημερίδα κυκλοφόρησε την επόμενη ημέρα τυπωμένη σε φιλικό τυπογραφείο. Το φύλλο αυτό, της 21 Αυγούστου 1894, έχει ως διεύθυνση μόνον αποσιωπητικά... Αργότερα, το 1901, η τμηματική δημοσίευση στην Ακρόπολη της μετάφρασης του Ευαγγελίου στη δημοτική από τον Αλέξανδρο Πάλλη οδήγησε σε εξέγερση των φοιτητών, στα Ευαγγελικά όπως ονομάσθηκαν, και τα γραφεία της εφημερίδας δέχθηκαν επίθεση αγανακτισμένων ομάδων. Όταν το 1911 ψηφίσθηκε το πρώτο άρθρο του νέου Συντάγματος που όριζε ότι «Επίσημος γλώσσα του κράτους είναι εκείνη εις την οποίαν συντάσσονται το Πολίτευμα και της ελληνικής νομοθεσίας τα κείμενα», ο Γαβριηλίδης αντέδρασε βγάζοντας την εφημερίδα του στην αρχαία ελληνική. Το φύλλο αυτό της 13 Μαρτίου 1911 έγινε, βέβαια, ανάρπαστο, έφθασε μάλιστα να πωλείται 5 δραχμές, όταν η τιμή του ήταν 5 λεπτά! Συχνά αντιφατικός στις πολιτικές επιλογές του, ο Γαβριηλίδης το 1909 επικρίνει τους αξιωματικούς που οργάνωσαν την Επανάσταση στο Γουδί, στην οποία είχε πρωτοστατήσει ο ίδιος, και αναγκάζεται να διαφύγει στο εξωτερικό. Αργότερα, κατά τον εθνικό διχασμό, με τις παλινωδίες του απέναντι στον Βενιζέλο και με τη γερμανόφιλη στάση του, αποκαλείται προδότης και από τις δύο παρατάξεις. Ο Γαβριηλίδης ήθελε την εφημερίδα του να τη διαβάζει όλος ο κόσμος, από τον μορφωμένο μέχρι τον εργάτη. Όταν συνάντησε μια μέρα δύο χωρικούς με την Ακρόπολη στο χέρι να προσπαθούν και να μη μπορούν να καταλάβουν τι διαβάζουν, αποφάσισε να εκδώσει μια εφημερίδα, που να την κατανοεί ο λαός και που να του μαθαίνει πράγματα χρήσιμα, καθώς έλεγε, και «ανυψωτικά του πολιτισμού του». Έτσι, κυκλοφόρησε ο Πατριώτης, εξαιρετικά βραχύβια εφημερίδα, που «απέθανεν» στο δεύτερο φύλλο, όπως πληροφόρησε ο Γαβριηλίδης με ένα σημείωμα τους συντάκτες του. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο διευθυντής της Ακροπόλεως για τους περισσότερους συντάκτες ήταν αθέατος· επικοινωνούσε μαζί τους με λακωνικά σημειώματα που άφηνε πάνω στα γραφεία τους. Η Ακρόπολις συνήθως τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, την 25η Μαρτίου και το Πάσχα κυκλοφορούσε σε πανηγυρικό φύλλο, με διπλάσιες σελίδες και εικονογραφημένη. Άλλοτε έβγαιναν έκτακτα πανηγυρικά τεύχη, όπως η Χριστουγεννιάτικη Ακρόπολις και διάφορες άλλες «παρα-Ακροπόλεις», σε πολυτελές χαρτί και με εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από τον Λύτρα, τον Ροϊλό ή τον Γαλάνη. Κάθε τόσο εμφανιζόταν και ένα καινούργιο φύλλο: η κυριακάτικη Φιλολογική Ακρόπολις, με ελληνικές συνεργασίες και ξένες μεταφράσεις· η Υπερωκεάνειος Ακρόπολις, που απευθυνόταν στον ελληνισμό της Αμερικής· η Εσπερινή Ακρόπολις, η πρώτη απογευματινή ελληνική εφημερίδα· η Λαϊκή Ακρόπολις· ο Φίλος, εργατική προμεσημβρινή εφημερίδα, κ.ά. Παράλληλα με την έκδοση της εφημερίδας ο Γαβριηλίδης εκδίδει και περιοδικά. Πρώτο το Νέον Πνεύμα, που κυκλοφόρησε σε πολυσέλιδα τεύχη, χωρίς εικόνες, με λογοτεχνικό περιεχόμενο: ξένες μεταφράσεις, ελληνικά διηγήματα, άρθρα και ποιήματα. Το περιοδικό αυτό αναφερόταν σε όλη την πνευματική κίνηση της Ευρώπης και πρωτοδημοσίευσε άρθρα και κριτικές για τον Νίτσε, τον Σοπενάουερ, τον Ίψεν και τον Πόε, καθώς και μεταφράσεις έργων τους. Την ίδια εποχή εκδίδεται για ένα χρόνο και η Ανθοδέσμη Μυθιστορημάτων και Διηγημάτων, με ξένες μεταφράσεις. Στις αρχές του 1900 κυκλοφορεί η Κυριακάτικη, εικονογραφημένο περιοδικό σε μεγάλο σχήμα, με ελληνικές κυρίως συνεργασίες και λίγες ξένες μεταφράσεις. Ακολουθεί το Α.Ο.Δ.Ο. (Απ’ όλα δι’ όλους), το πλέον ελληνοκεντρικό από τα περιοδικά του, με κείμενα ελλήνων λογίων, λαογραφική ύλη, παραμύθια, δημοτικά τραγούδια, ήθη και έθιμα, ιστορικές σελίδες, περιγραφές απ’ όλη την Ελλάδα και πλούσια εικονογράφηση. Αργότερα, κατά την περίοδο των πολέμων, θα κυκλοφορήσει το οικογενειακό περιοδικό Κυριακή και η Νέα Γενεά, που εκδόθηκε το 1916 και στόχευε στη διάδοση των προσκοπικών ιδεών. Επί τέσσερα χρόνια (1890-1893) την Πρωτοχρονιά κυκλοφορούσε ο Καζαμίας της Ακροπόλεως και ο Πανελλήνιος Σύντροφος. Ο Καζαμίας, πιο εκλαϊκευμένο έντυπο, εκτός από το καθιερωμένο εορτολόγιο, περιείχε σειρά βίων αγίων, συμβουλές και συνταγές για τις οικοδέσποινες, διηγήματα, ποιήματα, εύθυμα δημοσιεύματα και διάφορα άρθρα. Ο Πανελλήνιος Σύντροφος, που κατά τον τίτλο του ήταν ετήσιο πολιτειακό, οικονομολογικό και στατιστικό ημερολόγιο, δημοσίευε ενδιαφέρουσες στατιστικές, τους κυριότερους νόμους και πλήθος πληροφοριών για τη διοίκηση, τη ναυτιλία, τη γεωργία, τη βιομηχανία και την εκπαίδευση. Από τα άλλα ημερολόγια που εκδόθηκαν από τα Καταστήματα Ακροπόλεως, τα πιο ενδιαφέροντα είναι το Ημερολόγιον της Οικοκυράς και το Ημερολόγιον της Υγείας. Αλλά ο Γαβριηλίδης ανέπτυξε, όπως αναφέρθηκε ήδη, και έντονη εκδοτική δραστηριότητα. Τα Καταστήματα Ακροπόλεως εξέδιδαν πληθώρα βιβλίων: μεταφράσεις ξένων μυθιστορημάτων, κοινωνικές και ιστορικές μελέτες, ακόμη και μελέτες σχετικές με τη διατροφή, όπως το Τι τρώμε, σε μετάφραση Παύλου Νιρβάνα, ή με τη γεωπονική, όπως το Κάτω ο περονόσπορος. Του Γαβριηλίδη του άρεσε ιδιαίτερα το διάβασμα –«βιβλιοφάγο» τον χαρακτήριζαν–, και πολύγλωσσος καθώς ήταν –διάβαζε μέχρι και τον Κνουτ Χάμσουν στο πρωτότυπο– ενημερωνόταν τακτικά για την ξένη λογοτεχνική παραγωγή. Έτσι, οι περισσότερες εκδόσεις ήταν έργα ξένων συγγραφέων, τα οποία επέλεγε ο ίδιος και μετέφραζαν οι συνεργάτες του. Εξαιρετικές είναι οι μεταφράσεις του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αλλά και διηγήματα του Παπαδιαμάντη εκδόθηκαν για πρώτη φορά σε βιβλίο το 1890 από τον Γαβριηλίδη, μαζί με ορισμένα του Αλέξανδρου Μωραϊτίδη, με τίτλο Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Φώτα. Οι περισσότερες εκδόσεις των Καταστημάτων Ακροπόλεως έγιναν κατά τη δεκαετία του 1890. Πολλές από αυτές αποτείνονταν σε κοινό με σοβαρά ενδιαφέροντα και απαιτήσεις, όπως τα έργα του Τολστόι, του Ουγκώ, του Τουαίν και του Λομπρόζο. Άλλες πάλι προορίζονταν για το ευρύ κοινό και ήταν κυρίως λαϊκά μυθιστορήματα, τυπωμένα όμως σε εκλεκτό χαρτί και με πλούσια εικονογράφηση. Η σημαντικότερη ίσως έκδοση είναι το λεύκωμα Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς αγώνες, πολυτελέστατο για την εποχή, με φωτογραφίες και άρθρα που καθρεφτίζουν την πρόοδο της Ελλάδας μέχρι τότε, το 1896. Αξιοσημείωτες είναι και οι σειρές με Ανέκδοτα από τον πόλεμο, που κυκλοφόρησαν μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Παρά τον σημαντικό αριθμό τους, ορισμένες μόνον από τις εκδόσεις του Γαβριηλίδη γνώρισαν εκδοτική επιτυχία, όπως Αι δύο Ορφαναί του Adolphe Dennery ή Αι δύο καρδίαι του Επαμεινώνδα Κυριακίδη, που διηγείται την πολυσυζητημένη τότε ιστορία του άτυχου έρωτα του γιατρού Μιμίκου και της Μαίρης, της γκουβερνάντας του διαδόχου. Ωστόσο, παρά το ότι τα περισσότερα βιβλία του έμεναν απούλητα, ο Γαβριηλίδης δεν απογοητεύτηκε. Εξακολούθησε να βομβαρδίζει συνεχώς το κοινό με καινούργια βιβλία. Όλες αυτές οι εκδόσεις ειδικών φύλλων, περιοδικών, ημερολογίων και βιβλίων επιβάρυναν τον προϋπολογισμό της εφημερίδας. Υπήρχαν βέβαια εποχές που η μεγάλη κυκλοφορία της Ακροπόλεως απέδιδε τόσα έσοδα ώστε να μη δημιουργείται πρόβλημα. Από το 1915 όμως, παρά τις προσπάθειες των λογιστών του, άρχισε η σοβαρή οικονομική δυσπραγία. Το αναγνωστικό κοινό, τόσο στο εσωτερικό όσο και στον ελληνισμό του εξωτερικού, είχε στραφεί προς άλλα έντυπα. Στη Ρόδο, για παράδειγμα, δυσκολεύεται να βρει συνδρομητές, ενώ ο πράκτορας των εφημερίδων αρνείται να προμηθευθεί την Ακρόπολη, γιατί, καθώς περιέχει άρθρα κατά του Βενιζέλου, δεν αγοράζεται στο νησί. Παρόμοιες αρνήσεις έρχονται και από την Αλεξάνδρεια. Ενώ το 1904 ο Γαβριηλίδης είχε τόσα χρήματα ώστε έκρινε ότι με τη διαθήκη του μπορούσε όχι μόνο να εξασφαλίσει την μητέρα του και τις δύο κόρες του, αλλά και να διαθέσει το ένα τρίτο της περιουσίας του για τη χορήγηση τριετών υποτροφιών σε νέους δημοσιογράφους, το 1916 αναγκάζεται να παρακαλέσει τον Ιωάννη Κουντουριώτη να μεσολαβήσει για να μην του διακόψουν το γκάζι, ενώ τρία χρόνια αργότερα δηλώνει ότι έχει αναγκασθεί να εκτελεί ο ίδιος «καθήκοντα συντάκτου, μεταφραστού, διορθωτού και ταμίου, ενίοτε δε και εισπράκτορος». Το λογιστήριο της εφημερίδας, που άλλοτε απασχολούσε είκοσι έξι υπαλλήλους, τώρα έχει καταργηθεί τελείως, ενώ έχουν απολυθεί και οι δεκαπέντε συντάκτες. Παραμένει μόνον ο Γαβριηλίδης με έναν βοηθό. Στις δύσκολες αυτές στιγμές αναγκάσθηκε να πουλήσει μέχρι και την πλούσια βιβλιοθήκη του για να ζήσει. Την Ακρόπολη, όμως, παρά τις αντιξοότητες, την εξέδιδε μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του. Πέθανε στις 13 Απριλίου 1920, από καρκίνο του ήπατος. Χορτοφάγος, γιατί πίστευε ότι το κρέας προκαλούσε καρκίνο, δεν κάπνιζε και δεν έπινε, συνήθιζε τους περιπάτους στην εξοχή και ήταν σχολαστικός στην τήρηση των κανόνων υγιεινής διαβίωσης, ωστόσο δεν απέφυγε την αρρώστια. Με την αρρώστια έσβησε και το περίφημο γέλιο του. Παρά τους φοβερούς πόνους και έχοντας μεταφέρει το κρεβάτι του πλέον στο γραφείο του, εξακολουθούσε όμως να γράφει μέχρι τέλους το κύριο άρθρο της Ακροπόλεως. Η κηδεία του έγινε με τιμές που συνδυάσθηκαν με την απονομή του παρασήμου του Ανώτερου Ταξιάρχη του Τάγματος Γεωργίου Α΄. Ο Μιχαήλ Τόμπρος φιλοτέχνησε αργότερα την προτομή του, που τοποθετήθηκε στην πλατεία Κλαυθμώνος, κοντά στο κτίριο όπου στεγάζονταν τα γραφεία της Ακρόπολης και όπου κατοικούσε και ο ίδιος, το σημερινό Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών. Ορισμένες μελέτες και άρθρα του Γαβριηλίδη κυκλοφόρησαν και σε βιβλία όσο ζούσε και άλλα μετά τον θάνατό του. Πρώτη, όπως είδαμε, εκδόθηκε στην Αθήνα, το 1869, η συλλογή των άρθρων του Η Ελλάς και ο Πανσλαβισμός, όταν ο ίδιος βρισκόταν ακόμη στην Κωνσταντινούπολη. Τρέφοντας ιδιαίτερη αγάπη για το θέατρο, ο Γαβριηλίδης θα γράψει και θα εκδώσει δέκα χρόνια αργότερα, το 1879, λίγο μετά την εγκατάστασή του στην Αθήνα, μια δίπρακτη κωμωδία με τίτλο Τορπίλλαι. Στο μοναδικό αυτό θεατρικό του έργο περιλαμβάνονται και στίχοι γραμμένοι από τον Κ. Τριαντάφυλλο, στον οποίο και το αφιερώνει. Μια σειρά άρθρων του που καυτηρίαζαν την Αγγλία, κυκλοφόρησαν το 1917 σε βιβλίο, με τίτλο Δύο πολιτισμοί – Ο αγγλικός πολιτισμός. Το βιβλίο αυτό κατασχέθηκε από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου και τα περισσότερα αντίτυπα καταστράφηκαν από τις συμμαχικές στρατιωτικές αρχές. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, Ο γερμανικός πολιτισμός, που ήταν ύμνος στη Γερμανία, άρχισε να στοιχειοθετείται, αλλά τελικά δεν τυπώθηκε. Τον επόμενο χρόνο, το 1918, εκδόθηκε το τρίτομο έργο του Η εργαζομένη Ελλάς, οι επιμέρους τόμοι του οποίου τιτλοφορούνταν Αι νέαι βιομηχανίαι της Ελλάδος, Το εμπορικόν ναυτικόν μας και Εμπόριον και Τράπεζαι. Ο Γαβριηλίδης θέλησε το έργο αυτό να μεταφρασθεί στα αγγλικά και στα γαλλικά. Ήρθε μεν σε επαφή με ξένους εκδοτικούς οίκους για την έκδοσή του, η προσπάθεια όμως ναυάγησε γιατί δεν βρέθηκε χρηματοδότηση. Τέσσερα βιβλία εκδόθηκαν αμέσως μετά τον θάνατό του: Τα τελευταία άρθρα του Βλασίου Γαβριηλίδου, με πρόλογο του Εμμανουήλ Ρέπουλη (1920), Αι γυναίκες (1921), Ταξείδια. Ιταλία, Σουηδία, Νορβηγία, Δανία, Αίγυπτος, Ιεροσόλυμα (1921) και Διαλέξεις (1924). Το θέμα της γυναίκας τον είχε απασχολήσει από τον πρώτο καιρό που έφθασε στην Ελλάδα. Ήδη από τις στήλες του Ραμπαγά έγραφε ότι η γυναίκα πρέπει να ανυψωθεί, να ανέβει στην έδρα του επιστήμονα. Σημειωτέον ότι το ελληνικό Πανεπιστήμιο επί πάνω από μισό αιώνα δεν δεχόταν γυναίκες ως φοιτήτριες· μετά από πολλούς αγώνες, η πρώτη φοιτήτρια εγγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή μόλις το 1890. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1888, ο Γαβριηλίδης δημοσίευσε στη Φιλολογική Ακρόπολη μια σειρά φεμινιστικών άρθρων με τίτλο «Τι τις φυλάτε;» υπογράφοντας με το ψευδώνυμο «Φιλοπρόοδος». Συνέχισε επί χρόνια να γράφει στα φύλλα του παρόμοια άρθρα, όπως για παράδειγμα το «Ενομίζαμεν...» (1895), «Βεβαίως...» (1895), «Ω χρυσά ανδράποδα» (1910), «Ο αναμάρτητος τον λίθον βαλέτω» (1910), «Κακομοίραι γυναίκες» (1911), «Η ψωμού» (1911). Το 1896, με αφορμή τη δημοσιογραφική διαμάχη μεταξύ Εμμανουήλ Ροΐδη και Καλλιρρόης Παρρέν, θα γράψει στην Ακρόπολη, με το ψευδώνυμο «Ριζοσπάστης», μια μελέτη για το γυναικείο ζήτημα, όπου επισημαίνει ότι το πρόβλημα της γυναίκας είναι ότι αντιμετωπίζεται ως σύζυγος και μητέρα και όχι ως άνθρωπος και σύντροφος. «Η γυνή είναι μόνον γυνή ή και άνθρωπος συγχρόνως;», αναρωτιέται. Η μελέτη αυτή αποτελεί το περιεχόμενο του βιβλίου Αι γυναίκες. Ακόμη και σε περιόδους ισχνών αγελάδων ο Γαβριηλίδης συνήθιζε να χρησιμοποιεί όσα χρήματα υπήρχαν στα ταμεία της εφημερίδας και να ταξιδεύει στο εξωτερικό για να παρακολουθήσει από κοντά την ευρωπαϊκή πολιτική και κοινωνική ζωή, να ενημερωθεί για όλες τις νέες εκδηλώσεις, τα ιδεολογικά ρεύματα και τις πνευματικές τάσεις και να αφομοιώσει, ο ίδιος πρώτα, τις νέες ιδέες, πριν τις μεταφέρει στις στήλες της εφημερίδας του. Κρατούσε μαζί του σημειωματάρια, όπου κατέγραφε τα πάντα: πολιτικά σχόλια, ερωτήσεις συνεντεύξεων, κριτική θεατρικών παραστάσεων, αποσπάσματα από λόγους και βιβλία. Και από όπου βρισκόταν, έστελνε στην Ακρόπολη ανταποκρίσεις και περιγραφές των τόπων που επισκεπτόταν, τις «Περιηγήσεις Έλληνος» και τις περίφημες «Μολυβιές». Οι περιγραφές αυτές, μαζί με τις εντυπώσεις του Γαβριηλίδη από τη Νορβηγία και τη Σουηδία που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Νέον Πνεύμα, κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό του με τον τίτλο Ταξείδια. Η Ακρόπολις εξακολούθησε την έκδοσή της μέχρι τον Νοέμβριο του 1920, με διευθυντή τον Θ. Ν. Συναδινό, σύζυγο της μιας κόρης του Γαβριηλίδη. Επανακυκλοφόρησε το 1929, αλλά χωρίς πλέον τη συμμετοχή της οικογένειας του ιδρυτή της. [1] Τα στοιχεία για τον χαρακτήρα, τις συνήθειες και την επαγγελματική δραστηριότητα του Βλάση Γαβριηλίδη προέρχονται από το βιβλίο του γαμπρού του Θ. Ν. Συναδινού, Βλάσης Γαβριηλίδης, Αθήνα 1929. [2] Ο Κ. Μάγερ, στην Ιστορία του Ελληνικού Τύπου, τ. Α΄, Αθήνα 1957, σ. 288, αναφέρει ότι η Ομόνοια άρχισε να εκδίδεται το 1862. Ο Γαβριηλίδης τότε όμως ήταν μόλις 14 ετών. [3] Οι πληροφορίες για τις εφημερίδες του Γαβριηλίδη προέρχονται από το Αρχείο Βλάση Γαβριηλίδη - Εφημερίδας Ακρόπολις, Ε.Λ.Ι.Α.-Μ.Ι.Ε.Τ. Βλ. και Λ. Τρίχα, «Αρχείο Βλάση Γαβριηλίδη - Εφημερίδας Ακρόπολις», Τα Τεύχη του Ε.Λ.Ι.Α., τ. 2, Αθήνα 1989, σ. 197-226. [4] Βλ. Γαβριηλίδης προς Στ. Πάργα, Αθήνα, 5 Μαρτίου 1913, Αρχείο Στ. Πάργα-Περιοδικό Γράμματα, Ε.Λ.Ι.Α.-Μ.Ι.Ε.Τ.

Βλάσης Γαβριηλίδης (1848-1920)

Σύνδεση