Το γαλλικό μυθιστόρημα της Μέλπως Αξιώτη

Μέλπω Αξιώτη, Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη (République-Bastille), μετάφραση-επίμετρο Τιτίκα Δημητρούλια, εισαγωγή-επιμέλεια Μαίρη Μικέ, Άγρα, Αθήνα 2014, σελ. 248 Το μυθιστόρημα République-Bastille, που η Μέλπω Αξιώτη έγραψε στα γαλλικά κατά τη διάρκεια της διαμονής της στο Παρίσι, στα τέλη της δεκαετίας του 1940, εγείρει ερωτήματα τα οποία είναι δύσκολο να απαντηθούν, καθώς δεν υπάρχουν προσωπικά αρχεία σχετικά με τη συγκεκριμένη περίοδο. Γιατί το έγραψε στα γαλλικά; Γιατί δεν επεδίωξε στη συνέχεια να το δημοσιεύσει ούτε στα γαλλικά ούτε στα ελληνικά; Αυτό το μυθιστόρημα, το χειρόγραφο[1] του οποίου διασώθηκε ως εκ θαύματος, αφού η Μέλπω Αξιώτη, όταν απελάθηκε, άφησε σχεδόν όλα της τα υπάρχοντα στο Παρίσι, και για το οποίο δεν ξαναμίλησε έκτοτε, έχει πάρει τις διαστάσεις αινίγματος. Η δημοσίευση της ελληνικής μετάφρασης του ανέκδοτου αυτού κειμένου από τις εκδόσεις Άγρα είναι μια καλή ευκαιρία να επανέλθουμε σε αυτά τα ερωτήματα. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε τίποτα σχετικά με την επεξεργασία του, εκτός του ότι η συγγραφέας είχε την πρόθεση να το εκδώσει ενώ βρισκόταν ακόμα στο Παρίσι. Σε επιστολή που απευθύνει στις 24 Μαρτίου 1949 στον Λογοτεχνικό Κύκλο της Επιτροπής Διαφώτισης της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, και ενώ γνωρίζει πως η Επιτροπή προτίθεται να την στείλει σε αποστολή εκτός Γαλλίας, έχοντας κρίνει ως ελάχιστα ικανοποιητική την προπαγανδιστική της δράση στους παρισινούς κύκλους διανόησης, η Μέλπω Αξιώτη περιγράφει την επιτυχία της γαλλικής μετάφρασης του μυθιστορήματός της Εικοστός αιώνας[2] και στη συνέχεια αποκαλύπτει πως γράφει ήδη ένα νέο έργο, το οποίο δεν θα μπορέσει να ολοκληρώσει αν αναγκαστεί να εγκαταλείψει την γαλλική πρωτεύουσα: Γράφω κι’ ένα άλλο έργο που αφορά την Ελλάδα και Γαλλία ταυτόχρονα, ο εκδότης μου το ζητά από τώρα, μα όπως αυτό είναι τελειωμένο μόνο κατά τα τρία τέταρτα, δεν θα μπορέσει να τελειώσει εντελώς[3]. Ο εν λόγω εκδότης ήταν δίχως αμφιβολία ο Αραγκόν, που μόλις είχε εκδώσει τη γαλλική μετάφραση του Εικοστού Αιώνα στη Γαλλική Βιβλιοθήκη, τον εκδοτικό οίκο του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, τον οποίο διηύθυνε ο ίδιος. Λόγω της επιτυχίας αυτής της μετάφρασης προφανώς της είχε υποσχεθεί να εκδώσει και το επόμενο βιβλίο της. Στην πραγματικότητα, ο Αραγκόν αναζητούσε έργα «προοδευτικά», που να εξάρουν την ειρήνη και την αντίσταση των λαών στην καταπίεση, και έτσι δημοσίευε πολλούς ξένους κομμουνιστές συγγραφείς, όπως ο Πάβλο Νερούδα, ο Ζόρζε Αμάντο ή ο Ναζίμ Χικμέτ. Εάν η Μέλπω είχε μείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στο Παρίσι, εάν δεν είχε συλληφθεί και απελαθεί στις 7 Σεπτεμβρίου 1950, δεν χωράει αμφιβολία πως θα είχε ξαναδουλέψει το χειρόγραφό της, προκειμένου να καλύψει τα κενά που είχαν προκύψει από τις διαδοχικές τροποποιήσεις του προσχεδίου. Όσο για τις μικρές ατέλειες που παρατηρούμε στο κείμενο, δηλαδή μικρά συντακτικά λάθη ή αδεξιότητες, θα διορθώνονταν φυσικά από κάποιον γάλλο επιμελητή. Το μυθιστόρημα αυτό, λοιπόν, με όλη την ομορφιά και τις αδυναμίες του, έχει πολλά να μας πει σχετικά με τη λογοτεχνική παραγωγή της Μέλπως Αξιώτη κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο. Η επιλογή των γαλλικών Η αποστολή που έχει ανατεθεί από την Επιτροπή Διαφώτισης του ΚΚΕ στη Μέλπω Αξιώτη, κατά τη διάρκεια της διαμονής της στο Παρίσι, είναι να υφάνει δεσμούς με τους συγγραφείς και τους διανοούμενους της αριστεράς του Παρισιού, προκειμένου να τους ευαισθητοποιήσει σχετικά με τον εμφύλιο πόλεμο και να εξασφαλίσει μια πιο ενεργή στήριξη από μέρους τους για τους Έλληνες συντρόφους τους. Η άριστη γνώση της γαλλικής γλώσσας από πολύ μικρή ηλικία επέτρεπε φυσικά την ανάληψη από πλευράς της ενός τέτοιου καθήκοντος, όμως η αλήθεια είναι πως δεν φαίνεται να υποστηρίζει με ευκολία το ρόλο· σύμφωνα με τον Στρατή Ζερμπίνη, που είχε την εποπτεία εκ μέρους του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ για την κομματική οργάνωση στο Παρίσι, «είναι πολύ λίγο καταφερτζού και αργεί στα τέτοια»[4]. Γι’ αυτόν «δεν είναι κατάλληλη γιατί είναι πολύ μαζεμμένη [sic] και ντροπαλή»[5]. Εντούτοις, η δημοσίευση της γαλλικής μετάφρασης του μυθιστορήματός της Εικοστός αιώνας, τον Φεβρουάριο του 1949, αλλάζει τα δεδομένα, όπως επισημαίνει και η ίδια σε επιστολή της στις 29.3.1949 προς την Επιτροπή. Το μυθιστόρημα, που έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από τον Αραγκόν, είχε τυπωθεί ενάμιση μήνα νωρίτερα σε 6000 αντίτυπα, τα οποία πωλήθηκαν πολύ γρήγορα. Οι κριτικές που παίρνει είναι εξαιρετικές, συμπεριλαμβανομένης αυτής και του ίδιου του Αραγκόν στο περιοδικό Les Lettres françaises, και στο εξής χαίρει της αναγνώρισης των ομοίων της στους λογοτεχνικούς κύκλους του Παρισιού. Ο Στρατής Τσίρκας, σε ένα γράμμα του Απρίλη του 1949[6], γράφει για τις τιμές που της επιφυλάχθηκαν στο 1ο Συνέδριο για την Ειρήνη, όπου εκπροσωπούσε την Ελλάδα. Οι Πικάσο, Πάβλο Νερούδα και Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί την υποδέχονται σαν μία από αυτούς. Η λογοτεχνία μοιάζει να επιτυγχάνει εκεί όπου απέτυχε η προπαγάνδα: την ώρα που ο Αραγκόν και η Έλσα Τριολέ οχυρώνονται πίσω από την άγνοιά τους για την ελληνική πραγματικότητα, έτσι ώστε να μη μιλούν για αυτήν, νά σου που η Ελλάδα βρίσκεται ξαφνικά το επίκεντρο της προσοχής, χάρη στο μυθιστόρημα της Μέλπως Αξιώτη, η οποία στο εξής καθίσταται μια «συγγραφέας με κύρος διεθνές», όπως γράφει ο Τσίρκας στην επιστολή του. Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1949, ο Πωλ Ελυάρ δημοσιεύει στη συλλογή του με τίτλο Grèce, ma rose de raison (Ελλάδα, ρόδο του λόγου μου), ποιήματα μεταφρασμένα στα ελληνικά από τη Μέλπω, της οποίας το όνομα εμφανίζεται στο εξώφυλλο, δίπλα σε αυτό του Γάλλου ποιητή. Αραγκόν, Ελυάρ, Πικάσο: η Μέλπω φαίνεται να έχει μπει για τα καλά στον μικρόκοσμο της παρισινής αβαν-γκάρντ. Αντιλαμβάνεται κανείς πως, στον απόηχο της πρώτης αυτής επιτυχίας, η Μέλπω Αξιώτη, προσδοκώντας μια όλο και πιο ευρεία αναγνώριση από το γαλλικό κοινό, παίρνει την απόφαση να γράφει εφεξής απευθείας στα γαλλικά. Στην πραγματικότητα όμως η απόφαση αυτή είχε παρθεί πολύ νωρίτερα, όπως αποδεικνύουν οι ημερομηνίες σύνταξης του Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη, όπως αυτές εμφανίζονται στο τέλος του χειρογράφου: Νοέμβριος 1948 - Μάιος 1949. Η Μέλπω Αξιώτη είχε ήδη λοιπόν ξεκινήσει να γράφει το μυθιστόρημά της προτού ακόμα κυκλοφορήσει ο Εικοστός αιώνας, σχεδόν την επαύριο της ενθουσιώδους αποδοχής του βιβλίου από τον Αραγκόν, στις αρχές Οκτωβρίου του 1948. Και είναι σίγουρα τα λόγια του, στο γράμμα που της στέλνει ο συγγραφέας-εκδότης, που την ενθάρρυναν να προχωρήσει: Σε μια περίοδο αρκετά σκοτεινή της εθνικής μας ζωής […], είναι μεγάλη υπόθεση για ένα Γάλλο το γεγονός ότι, από τη χώρα που μας χάρισε τον Jean Moréas και, εν μέρει, την Anna de Noailles, ανατέλλει ξανά μια συγγραφέας σαν και σας, που διαλέγει ενσυνείδητα τη γαλλική γλώσσα, για να τη χρησιμοποιήσει ως όργανο των σκέψεών της. [...] Το βιβλίο αυτό είναι γεμάτο από αντίλαλους, από τραγούδια κι από φωνές: πως να μην είμαι περήφανος, ακόμα μια φορά, που πιστέψατε πως μόνο η δικιά μας γλώσσα μπορούσε να τα εκφράσει όλα τούτα; Θα λάβετε τη θέση που σας αξίζει στη γαλλική λογοτεχνία, και μακάρι το παράδειγμά σας να μπορέσει να γίνει κατανοητό![7] Παραδόξως ο Αραγκόν μιλά για το κείμενο όχι σαν να επρόκειτο για μετάφραση, αλλά σαν να είχε γραφτεί απευθείας στα γαλλικά, ωσάν η Μέλπω Αξιώτη να είχε ήδη υιοθετήσει «τη γαλλική γλώσσα για να τη χρησιμοποιήσει ως όργανο των σκέψεών της», ώστε από εδώ και στο εξής να πάρει τη «θέση που της αξίζει στη γαλλική λογοτεχνία». Πώς γίνεται να μην σκεφτούμε πως η Ελληνίδα μυθιστοριογράφος είδε στα λόγια του συγγραφέα, που τιμήθηκε τόσο από όλη την αριστερή διανόηση της εποχής, την παρότρυνση να παραμείνει πιστή στην οδό που και η ίδια είχε ήδη επιλέξει, ίσως καιρό πριν, προτού καν φτάσει στη Γαλλία; Θα πρέπει μάλλον να ανατρέξουμε ακόμα πιο πίσω στον χρόνο. Πράγματι, από τον Μάρτιο του 1947, όταν βρισκόταν ακόμα στην Αθήνα, την παραμονή της αναχώρησής της (φεύγει από την Ελλάδα στις 22 Μαρτίου), γράφει ένα μεγάλο σε έκταση ποίημα στα γαλλικά: Ippokratous-Kolokithou, ποίημα αποχαιρετισμού και ρήξης: «Tous les fils ont été coupés» [Κοπήκαν πια τα νήματα], λέει ο πρώτος στίχος· «Les lumières autour s’allumaient / le vent de l’est se levait / et toi tu pars. Pars enfin. Il est l’heure. On t’attend.»[8] [Τα φώτα γύρω ανάβανε / Φυσούσε ο λεβάντες / Κι εσύ φεύγεις. Φύγε λοιπόν. Έφτασ’ η ώρα. Σε καρτερούν.] Είναι σαφές πως την απόφαση της αποχώρησης και συνεπώς της ρήξης με τον τόπο ακολούθησε και η ιδέα της γλωσσικής ρήξης, ή, για να το θέσουμε αλλιώς, η επιβεβλημένη αυτή ρήξη ήταν πιθανώς η ευκαιρία μιας νέας δημιουργικής αρχής: στην πραγματικότητα, λοιπόν, η επιλογή της γαλλικής γλώσσας προηγήθηκε της άφιξης στο γαλλικό έδαφος. Η μεταστροφή συντελέστηκε αρχικά στην ποιητική συγγραφή: το ποίημα Ippokratous-Kolokithou, ο τίτλος του οποίου υπαινίσσεται τη γραμμή 11 του αθηναϊκού τραμ, ακολούθησαν τέσσερα άλλα ποιήματα, που γράφτηκαν στα γαλλικά ανάμεσα στον Ιανουάριο και τον Σεπτέμβριο του 1948[9], προτού η Μέλπω ξεκινήσει τη συγγραφή του Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη, που αναφέρεται στη γραμμή 20 του λεωφορείου· πρόκειται για τη γραμμή που παίρνει η ηρωίδα για να επιστρέψει στο σπίτι της στην οδό Ζαν-Πιερ Τιμπώ, όπως έκανε κι η ίδια η Μέλπω Αξιώτη κατά τη διαμονή της στο Παρίσι. Φυσικά, εκτός από την εσωτερική της ανάγκη να γράψει στα γαλλικά, υπήρχαν και τα εξωτερικά ερεθίσματα. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα ενός άλλου Έλληνα του Παρισιού, του Ανδρέα Κέδρου, ενός από τους επιβάτες του «Ματαρόα», που είχε φτάσει στη γαλλική πρωτεύουσα τον Δεκέμβριο του 1945 και έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα απευθείας στα γαλλικά. Το μυθιστόρημα αυτό, με τίτλο Le Navire en pleine ville, εκδόθηκε επίσης από τον Αραγκόν το 1948[10], όπως εξάλλου και η μετέπειτα συλλογή διηγημάτων του, με τίτλο L’Odéon (Ωδείο)[11]. Όμως υπήρχε και ένα άλλο πρότυπο, που ήταν ίσως ακόμη πιο ισχυρό: αυτό της Έλσα Τριολέ, συγγραφέως, μούσας και συζύγου του Αραγκόν. Δεν πρόκειται βέβαια παρά για μία απλή υπόθεση. Η ρωσικής καταγωγής Έλσα Τριολέ (1896-1970), όπως είναι γνωστό, έγραψε τα πρώτα της βιβλία στα ρωσικά, προτού περάσει στη γαλλική γλώσσα το 1938 με το έργο της Bonsoir, Thérèse. Ακολουθεί το Le Cheval blanc, το 1943, έπειτα η συλλογή διηγημάτων Le Premier Accroc coûte 200 francs (1944), εμπνευσμένη από τον πόλεμο και την Αντίσταση, για την οποία λαμβάνει και το βραβείο Γκονκούρ το 1945, και δύο ακόμη μυθιστορήματα πριν από την έκδοση του L’Inspecteur des ruines, που κυκλοφορεί το 1948. Η Μέλπω Αξιώτη, λοιπόν, βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με το παράδειγμα αυτής της μυθιστοριογράφου ξενικής καταγωγής, η οποία, όπως και η ίδια, έμαθε τα γαλλικά σε πολύ μικρή ηλικία και διάγει μια λαμπρή σταδιοδρομία στη Γαλλία, ενώ ταυτόχρονα δραστηριοποιείται έντονα στους κόλπους της Εθνικής Επιτροπής Συγγραφέων, όπου βασιλεύει μαζί με τον Αραγκόν. Παρ’ όλο που οι θέσεις, αλλά και οι προσωπικότητες των δύο γυναικών ήταν εντελώς διαφορετικές, δεν αποκλείεται η Μέλπω να είδε στην επιτυχία της Τριολέ ένα κίνητρο και για την ίδια, ώστε να βρει μια θέση στη γαλλική λογοτεχνία, όπως εξάλλου τής πρότεινε κι ο Αραγκόν. Πέρα όμως από την επιλογή της γλώσσας, η Έλσα μπορεί να επηρέασε τη Μέλπω Αξιώτη και στον τομέα της αισθητικής, όπως θα δούμε στη συνέχεια. «Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη» ή επανάκτηση της χαμένης ελευθερίας Στο Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη η Μέλπω Αξιώτη μοιάζει να απελευθερώνεται από τα ιδεολογικά δεσμά που κάνουν τα γραπτά της του 1945 να ασφυκτιούν. Φυσικά, η πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας παραμένει πανταχού παρούσα στην αφήγηση. Η Λίζα, εγκαταλείποντας τη χώρα της, παίρνει μαζί της την εικόνα των καταστροφών που άφησε πίσω του ο πόλεμος: «Η τελευταία εικόνα που χαράχτηκε στα ορθάνοιχτα μάτια της ήταν τα ερείπια του λιμανιού.»[12] Η νεαρή γυναίκα μιλά στους Παριζιάνους για την Κατοχή, τις εκτελέσεις και τον μεγάλο λιμό του χειμώνα του 1940 στην Αθήνα, που σκότωσε 300.000 ανθρώπους. Μέσα από το νήμα των αναμνήσεων της Λίζας ξετυλίγεται και το παρελθόν της στην Αντίσταση και η ζωή στην παρανομία, όταν αναγκάζεται διαρκώς να αλλάζει καταφύγιο μαζί με τους συντρόφους της. Μιλά και για τη Μάρω, τη φίλη που τουφεκίστηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής και που την ονειρεύτηκε μια νύχτα· και για τον Γιάννη, τον άντρα της που έμεινε στην Ελλάδα, συνελήφθη και εκτελέστηκε, υπαινισσόμενη έτσι άμεσα τον εμφύλιο πόλεμο. Ωστόσο, το ύφος δεν είναι πια επικό όπως στο μυθιστόρημα Εικοστός αιώνας· η οπτική έχει αλλάξει. Δεν πρόκειται πλέον για την αφήγηση μιας συλλογικής ιστορίας, αλλά ενός ατομικού πεπρωμένου. Ο Εικοστός αιώνας ήταν το εθνικό μυθιστόρημα του ελληνικού λαού, ενώ το Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη η αφήγηση μιας προσωπικής διαδρομής, της διαδρομής της Λίζας, μιας νέας γυναίκας, στην οποία η Μέλπω δάνεισε πολλά από τα δικά της χαρακτηριστικά. Οι αναμνήσεις είναι υποκειμενικές και υπαινικτικές, ξεπηδούν από τη μνήμη της ηρωίδας και εισέρχονται στην πραγματικότητα της καινούργιας της ύπαρξης. Η «απελευθέρωση» σηματοδοτείται και στη θεματική του έργου. Το Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη μιλά για την παρισινή εμπειρία –δεν χρησιμοποιώ τον όρο «εξορία», ηθελημένα– μια νεαρής Ελληνίδας και για τον τρόπο με τον οποίο αυτή εξοικειώνεται σταδιακά με τον χώρο, τον πολιτισμό και τις συνήθειες μιας ξένης μα αγαπημένης και παράδοξα οικείας, θα μπορούσαμε να πούμε, χώρας. Αφηγείται επίσης την ιστορία μιας εκπαίδευσης στον έρωτα, που ξεδιπλώνεται με τόλμη, από τις πρώτες κιόλας αγάπες, στην ηλικία των δώδεκα με τον νεαρό της δάσκαλο, έως και τη συνάντηση με τον Ζωρζ, τον Παριζιάνο. Πώς είναι άραγε δυνατή μια τέτοια στροφή στην υποκειμενικότητα και το άτομο, την εποχή που η Μέλπω Αξιώτη εργάζεται για το Κόμμα (στο Γραφείο Τύπου), εξαρτάται από αυτό για την επιβίωσή της και παραμένει υπό την στενή ιδεολογική του εποπτεία, όπως αποδεικνύουν τα αρχεία που δημοσίευσαν η Άννα Ματθαίου και η Πόπη Πολέμη; Στο ερώτημα αυτό, δύο στοιχεία μπορούν να προβληθούν ως απάντηση. Το πρώτο είναι προφανές και σχετίζεται με τη γλώσσα που χρησιμοποιεί: με το να γράφει απευθείας στα γαλλικά, η Μέλπω διαφεύγει της λογοκρισίας των συντρόφων της του ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος και δεν έχει να λογοδοτήσει παρά μόνο στον γάλλο εκδότη της, τον Αραγκόν, ο οποίος είναι προφανώς λιγότερο απαιτητικός ως προς την ιδεολογική ορθοδοξία. Το δεύτερο στοιχείο, θεωρώ πως πρέπει να το αναζητήσουμε στο άμεσο περιβάλλον της. Επανέρχομαι, λοιπόν, στην πιθανή επίδραση της Έλσα Τριολέ. Οι δύο συγγραφείς μοιράζονται την εμπειρία των δύο χωρών, δύο πολιτισμών και δύο γλωσσών, το θέμα του ξεριζωμού και τη νοσταλγία για τη χώρα της παιδικής τους ηλικίας. Το βιβλίο Bonsoir, Thérèse, που εκδόθηκε το 1938 από τον εκδοτικό οίκο Denoël, παρότι διαφέρει μακράν από το μυθιστόρημα της Αξιώτη, πιστεύω πως, στην πραγματικότητα, κατά κάποιον τρόπο συγγενεύει με το Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη. Ο ρόλος της τύχης, η φρεσκάδα του βλέμματος στον κόσμο, η ζωντάνια της φαντασίας, οι περιγραφές του Παρισιού, η επανάληψη του ερωτικού θέματος και η μοναξιά αποτελούν στοιχεία, που κατά τη γνώμη μου, τα καθιστούν συναφή. Από τα μεταγενέστερα γραπτά της Έλσας Τριολέ μπορούμε να ξεχωρίσουμε το Cahiers enterrés sous un pêcher, νουβέλα που δημοσιεύτηκε το 1944 στη συλλογή Le premier accroc coûte deux cents francs, λόγω μιας παράξενης, αυτή τη φορά θεματικής, συγγένειας. Η χαρούμενη παιδική ηλικία της ηρωίδας σε μια ξένη χώρα, εν προκειμένω στη Ρωσία, η νοσταλγία για αυτόν τον χαμένο κόσμο, η συμμετοχή στην Αντίσταση και η παρανομία φέρνουν και πάλι στον νου το μυθιστόρημα της Αξιώτη. Δεν είναι διόλου απίθανο η ανάγνωση των έργων της Έλσας Τριολέ να βοήθησε τη Μέλπω Αξιώτη να χαράξει μία νέα προσωπική οδό στο μυθιστόρημα. Υπάρχει, ωστόσο, και η περίπτωση της Ναταλί Σαρότ, μιας άλλης μυθιστοριογράφου ρωσικής καταγωγής, μόλις τρία χρόνια μεγαλύτερης της Μέλπως, που κάνει τα πρώτα της βήματα την ίδια χρονική περίοδο, με το βιβλίο Tropismes (1939), και δημοσιεύει το 1948 –την εποχή δηλαδή που η Ελληνίδα μυθιστοριογράφος γράφει το Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη– το εξαιρετικά νεωτεριστικό Portrait d’un inconnu. Τίποτε δεν αποδεικνύει ότι η Μέλπω Αξιώτη γνώρισε τη Ναταλί Σαρότ, ούτε ότι διάβασε τα βιβλία της, όμως είναι μια σύμπτωση που αξίζει να αναφερθεί. Το Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη αποτέλεσε αναμφισβήτητα την απαρχή μιας νέας φάσης στο έργο της Μέλπως Αξιώτη, μιας νέας λογοτεχνικής περιπέτειας, το νήμα της οποίας κόπηκε βίαια, δίχως να καταφέρει να το επανασυνδέσει αργότερα· εξού και η συγκλονιστική σιωπή που περιέβαλλε το έργο μέχρις εσχάτων. Ονειρεύτηκε να ενταχθεί πραγματικά στο γαλλικό λογοτεχνικό σκηνικό, όπως εξάλλου την παρότρυναν να κάνει τόσα και τόσα παραδείγματα γύρω της. Φυσικά, το λεξιλόγιο της Αξιώτη, σε αυτό το (πρώτο της) γαλλικό μυθιστόρημα, δεν έχει (ακόμα) τον πλούτο που διακρίνει τα πιο περίτεχνα ελληνικά της έργα. Όμως, η φρεσκάδα και η τόλμη της αφήγησης, καθώς και η ευρηματικότητα των εικόνων αντισταθμίζουν αυτό το έλλειμμα. Ας ευχηθούμε να βρεθεί κάποιος Γάλλος εκδότης που με τη σειρά του θα παθιαστεί με το κείμενο και θα το εκδώσει, όπως έκαναν οι εκδόσεις Άγρα με την ελληνική του μετάφραση. — Μετάφραση: Ιοκάστη Καμμένου [1] Αυτό το χειρόγραφο σώζεται στο Λογοτεχνικό Αρχείο του Τομέα Μεσαιωνικών και Νέων Ελληνικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Για την ηλεκτρονική έκδοση του πρωτότυπου γαλλικού κειμένου, με φιλολογική επιμέλεια της Μαίρης Μικέ, μπορεί κανείς να επισκεφθεί την ιστοσελίδα του Τμήματος Φιλολογίας: www.lit.auth.gr/archive/Axioti_R.-Bastille [2] Melpo Axioti, XXe siècle, traduit du grec par Jean Darlet, La Bibliothèque Française, Παρίσι 1949. [3] Άννα Ματθαίου και Πόπη Πολέμη, Διαδρομές της Μέλπως Αξιώτη, Θεμέλιο, Αθήνα 1999, σ. 39. [4] Επιστολή 22.5.1948, στο Α. Ματθαίου και Π. Πολέμη, ό.π., σ. 33. [5] Επιστολή 1.2.1949, στο Α. Ματθαίου και Π. Πολέμη ό.π., σ. 37. [6] Α. Ματθαίου και Π. Πολέμη, ό.π., σ. 45-48. [7] Επιστολή 3.10.1948, σε μετάφραση του Αντώνη Φωστιέρη, Η Λέξη, τχ. 55 (Ιούνιος 1986), σ. 593. (Η επισήμανση με πλάγια έχει γίνει από την συγγραφέα του άρθρου.) [8] Μέλπω Αξιώτη, Ποιήματα, επιμ. Μαίρη Μικέ, Κέδρος, Αθήνα 2001, σ. 93. [Η μετάφραση των στίχων έγινε από την Ιοκάστη Καμμένου]. [9] Haï-Kaï (24.1.1948), Onze heures (20.3.1948), Prière (25.3.1948) και 24 août (2.9.1948), Ποιήματα, ό.π., σ. 94-101. [10] André Kédros, Le Navire en pleine ville, éditions Hier et Aujourd’hui, 1948. [11] André Kédros, L’Odéon, récit suivi des Contes d’après Décembre, éditions Hier et aujourd’hui, 1949. [12] Μέλπω Αξιώτη, Ρεπυμπλίκ-Βαστίλλη, ό.π., σ. 46.

Το γαλλικό μυθιστόρημα της Μέλπως Αξιώτη

Σύνδεση