Ημερολόγιο γέφυρας

Δημήτρης Καλοκύρης, Τα σύνεργα της πλοιαρχίας, ήτοι Η άλλη όχθη του Ανδρέα Εμπειρίκου, Άγρα, Αθήνα 2013, σελ. 123 1. ...θαρρώ πως τα ταξίδια μας συμπίπτουν Πολύτροπος και πολύφερνος ο Δημήτρης Καλοκύρης, λογοτέχνης, δοκιμιογράφος, εκδότης, επιμελητής βιβλίων και εκθέσεων, φιλόλογος, και προπαντός θεματοφύλακας, μέσα από τον φακό προσωπικών σχέσεων και μαρτυριών, μιας πολύτιμης όψης της ιστορίας των γραμμάτων μας, ξετυλίγει στο βιβλίο του Τα σύνεργα της πλοιαρχίας το χρονικό μιας συνάντησης σε ταραγμένη εποχή: του εβδομηντάχρονου Ανδρέα Εμπειρίκου με μια γενιά νέων παιζόντων άμα και σπουδαζόντων την φιλολογία το 1973 στη Θεσσαλονίκη, μεταξύ των οποίων και ο ίδιος. Η συγκεκριμένη συνάντηση αποτελεί επίκεντρο αλλά ταυτόχρονα και αφορμή για μια μακροχρόνια «πλεύση» των ενδιαφερόντων και ευαισθησιών του Καλοκύρη, παράλληλη προς την άλλη όχθη του Ανδρέα Εμπειρίκου. Μια πλεύση της οποίας το ημερολόγιο γέφυρας κρατά έκτοτε ο ίδιος, εγγραφές από το οποίο συγκεντρώνει και δημοσιεύει στο βιβλίο αυτό. «Ο Εμπειρίκος έμοιαζε με τον οιονεί εξόριστο πατέρα μας, που η απουσία του ανέδινε ένα κλίμα ανταρσίας...», γράφει στο φιλοξενούμενο εντός του τόμου αναμνηστικό αφήγημα «Όπου οι σωματοφύλακες εορτάζουν...», προκειμένου να μεταφέρει τη «γοητεία του στίλβοντος» αλλά και την απόφαση να προσκληθεί τον Μάιο του 1973 ο εισηγητής του ελληνικού υπερρεαλισμού από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και πιο συγκεκριμένα από το «Ποιητικό Εργαστήρι» του Σπουδαστηρίου Νεοελληνικής Φιλολογίας. Για την ιστορία, ο Γιώργος Σαββίδης που έχει διδάξει Εμπειρίκο και αφυπνίσει το φοιτητικό ενδιαφέρον με τις προσκλήσεις του Εργαστηρίου, έχει παραιτηθεί λίγο νωρίτερα από την έδρα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Αριστοτελείου, έχοντας όμως τοποθετήσει πίσω του έναν ωρολογιακό μηχανισμό, τη φιλολογική συντροφιά του υπόδικου περιοδικού Τραμ, που εκτελούσε ήδη από το 1971 τις λοξές λογοτεχνικές διαδρομές του. 2. ...τα πλέον σύγχρονα παιδιά με ανοιχτά τα στόματα Γιατί, τι άλλο θα μπορούσε να θεωρηθεί μια πρόσκληση προς τον αιρετικό ποιητή, αν όχι μια «ισχυρή φιλολογική όσο και συμβολική βόμβα, τοποθετημένη νομοτύπως από τους ίδιους τους φοιτητές (και μάλιστα διά χειρός Τραμ), στο υπογάστριο των κρατούντων και σε πείσμα των σκυθρωπών καιρών»; Η πρόσκληση υλοποιείται και ο Ανδρέας Εμπειρίκος, παρά την απροθυμία του για δημόσιες εμφανίσεις την περίοδο της δικτατορίας και την κατάθλιψη που τον είχε καταλάβει εκείνο το τελευταίο διάστημα της ζωής του, ξεπερνά τους ενδοιασμούς του και ενδίδει. Οπότε βρίσκεται το βράδυ της 22ας Μαΐου στο Σπουδαστήριο της Παλιάς Φιλοσοφικής να διαβάζει ποιήματα από την άγνωστη ακόμη Οκτάνα, εν μέσω φοιτητών και αναγνωστών του και να συζητά μαζί τους «συγκινούμενος και γοητευόμενος από τα νιάτα και την παρουσία τους», όπως ομολογεί, για τον υπερρεαλισμό, τη γλώσσα, την πολιτική, τον ερωτισμό... Ένα μικρό υπερρεαλιστικό θαύμα είχε συντελεστεί. Αυτή η «ύστατη ενεργός συμμετοχή του Εμπειρίκου στην ελληνική πρωτοπορία», όπως εκτιμά ο Λεωνίδας Εμπειρίκος στο προλογικό κείμενό του στον τόμο με τίτλο «Σ’ αυτόν που ψήνει το πουλί», υπήρξε πράγματι, μπορούμε να πούμε σήμερα, ο συμβολικός απόπλους, κατά κάποιον τρόπο, για αρκετούς από αυτούς τους νέους, τους φανατικούς για γράμματα αλλά και για ταξίδια. Εκείνος, ο «εφευρέτης της μελαγχολίας», είχε ανατείλει «μειδιών στο βάθος του καθρέφτη», όπως τον περιγράφει στο ομώνυμο κείμενο του βιβλίου ο Καλοκύρης, είχε εκθέσει τα σύνεργα της πλοιαρχίας και τους έχει κυριολεκτικά διεγείρει υπαινισσόμενος ρότες που διασταυρώνονταν με τις δικές τους αναζητήσεις, τη ροκ, τους Beat ποιητές, τα «παγανιστικά και συνάμα αριστερόστροφα ενδιαφέροντα». 3. ...ένας φακός με απίστευτον φωτοφράκτη Τα υπόλοιπα κείμενα του βιβλίου, δημοσιευμένα μεμονωμένα στο παρελθόν, επανατοποθετούνται εδώ συστήνοντας ένα πυκνό δίκτυο συγγενειών, διακειμενικών αναφορών και συγκριτολογικών παρατηρήσεων που εκτείνεται σε εύρος και βάθος, αξιοποιώντας αρχειακό υλικό, μαρτυρίες, φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ, αυτόγραφες διορθώσεις σε ποιήματα προς δημοσίευση στο Τραμ, ανέκδοτη επιστολή και το ανέκδοτο ποίημα του Εμπειρίκου «Η τριανδρία του Τριουμβιράτου» αφιερωμένο στον νεότερο φίλο του, αλλά και τεκμήρια από την πρόσληψη, ερμηνεία, παρερμηνεία και γραμματολογική ένταξη του «Ανδρείου Ανδρέα της ηδονής» (βλ. την καταγραφή της δημόσιας συζήτησης με τον Λεωνίδα Εμπειρίκο και τους Δ. Αγγελάτο, Π. Βουτουρή, Δ. Καλοκύρη, Μ. Πιερή, Μ. Σουλιώτη κ.ά., στο Καφέ «Οκτάνα» της Λευκωσίας που έγινε το 2001: «Κύριε Αντάρτα, μπορώ...»). Ο Δημήτρης Καλοκύρης με τον ιδιοσυγκρασικό και αποσπασματικό αυτό τρόπο υποδεικνύει διακριτικά και, με την ευαισθησία απίστευτου φωτοφράκτη, αποτυπώνει φιλολογικά θέματα και ερμηνευτικά ζητήματα προς διερεύνηση, όπως τη σχέση της εμπειρίκειας ουτοπίας με το μοτίβο της άλλης όχθης («Η άλλη όχθη»), ενός ελβετικής προέλευσης δελταρίου του 1910 με την «Ηχώ των ωραίων» («Λόγος περί παρθενίας»), την εξ αγχιστείας συγγένεια Καζαντζάκη - Εμπειρίκου πίσω από την οποία διακρίνεται ο μεγάλος Τολστόι («Ένα ενδεχόμενο αμφίβιο»), αλλά και άλλες ιστορικογλωσσικού και ευρύτερου πολιτισμικού φάσματος παρατηρήσεις εν είδει λεξικογραφικού λήμματος, συνδυάζοντας εντυπώσεις, συνδυάζοντας τες μέρες. 4. ...το έπος των ανύπαρκτων ανθρώπων και το πάθος των ιλαρών αισθημάτων Μέσα στο 2013, με την άοκνη φροντίδα της «Άγρας», εκδόθηκαν η τριλογία διηγημάτων του Ανδρέα Εμπειρίκου (Τα χαϊμαλιά του έρωτα και των αρμάτων), η αλληλογραφία Μάτσης Χατζηλαζάρου και Εμπειρίκου (Γράμματα από το Παρίσι), καθώς και το μελέτημα του Εμπειρίκου για τον Μ. Καραγάτση (Ο Σέργιος και Βάκχος), όλες εκδόσεις που σε συνδυασμό με Τα σύνεργα της πλοιαρχίας του Δ. Καλοκύρη μας επιτρέπουν να επιστρέφουμε με ανανεωμένο βλέμμα και αναζωογονημένο το ενδιαφέρον στους ανεξερεύνητους ακόμη πλόες του Ανδρέα Εμπειρίκου. Όσο για τα ημερολόγια γέφυρας, ο Καλοκύρης συνεχίζει να τα κρατά ακάθεκτος. Μόλις πριν λίγο καιρό εκδόθηκε από την «Άγρα» ο πρώτος τόμος του Ονομαστικού (Λεξικού;), με τίτλο Παρασάγγες, όπου οι εγγραφές προσώπων, τόπων, εννοιών, στιγμών πλέκουν το έπος των ανύπαρκτων ανθρώπων, συγκρατούν το σημάδι που φεύγει από τον τόπο του / χωρίς να το καταλάβει / κανείς και εικονογραφούν με το πάθος των ιλαρών αισθημάτων την πιο συναρπαστική, ίσως, περίοδο της νεότερης πνευματικής ιστορίας μας.

Σύνδεση