Το παρακάτω κείμενο με τίτλο «Shameful Profits» θα δημοσιευθεί στην New York Review of Books της 20 Απριλίου 2023 (Vol. LXX, No 7) και γράφτηκε για να καταγγείλει το επαίσχυντο εμπόριο των τεκμηρίων του Ολοκαυτώματος από τα Ομοσπονδιακά Αρχεία της Γερμανίας (Bundesarchiv). Είναι ήδη διαθέσιμο στο site της κορυφαίας αμερικανικής επιθεώρησης στο λινκ https://www.nybooks.com/articles/2023/04/20/shameful-profits/
Η Athens Review of Books ετοίμαζε ένα άρθρο για την εξόντωση των 44.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης μεταξύ 1941 και 1943. Επικεφαλής ήταν ο Alois Brunner, δεξί χέρι του Adolf Eichmann (ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός ως «χασάπης της Θεσσαλονίκης»), και ο Dieter Wisliceny.
Σε μια προσπάθεια να συνθέσουμε την ιστορία της τραγικής μοίρας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ερευνήσαμε τα ψηφιακά αρχεία του Yad Vashem, όπου βρήκαμε 36 φωτογραφίες με τίτλους όπως «Σαλονίκη, Ελλάδα, Ιούλιος 1942, Εβραίοι συλλαμβάνονται από τους Γερμανούς, πριν τον εκτοπισμό» και «Σαλονίκη, Ελλάδα, “Μαύρο Σάββατο” 11/07/1942».[1]
Το Yad Vashem σημειώνει πως σε «σχετική συλλογή» υπάρχουν «555 φωτογραφίες που τράβηξαν Γερμανοί στρατιωτικοί φωτογράφοι κατά την διάρκεια του πολέμου». Όλες αυτές οι φωτογραφίες, σημειώνεται στα credits, ανήκουν στο Bundesarchiv,[2] τα Ομοσπονδιακά Αρχεία της Γερμανίας, και το ίδιο ισχύει και για το αρχειακό υλικό που αφορά την Εβραϊκή κοινότητα των Ιωαννίνων, με τίτλους όπως «Ο εκτοπισμός των Εβραίων των Ιωαννίνων στην Λάρισα, Μάρτιος 1944. Από την Λάρισα οι Εβραίοι μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς © Bundesarchiv…».[3]
Συνεπώς οποιοσδήποτε θέλει να αναδημοσιεύσει κάποια από αυτές τις φωτογραφίες των θηριωδιών των Ναζί, είτε σε έντυπο είτε ψηφιακά, πρέπει να πληρώσει στο Bundesarchiv ένα ποσόν που κυμαίνεται από 45 έως 400 ευρώ. Με δυο λόγια, το Bundesarchiv εμπορεύεται επί δεκαετίες τα τεκμήρια των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που διέπραξαν οι Γερμανοί ναζί. Ο φωτογραφίες που πωλούνται δεν είναι απλώς αυτές οι οποίες τράβηξαν οι στρατιωτικοί τους φωτογράφοι στη Θεσσαλονίκη ή στα Γιάννενα: το Bundesarchiv αποκομίζει κέρδη από την πώληση φωτογραφιών των ναζιστικών εγκλημάτων σε όλη την Ευρώπη. Είναι απορίας άξιον πώς μέχρι σήμερα δεν είχε γίνει αντιληπτό· η μόνη λογική εξήγηση που μπορώ να σκεφτώ είναι: διότι τέτοιο είδος αθέμιτης κερδοσκοπίας είναι αδιανόητη για την πλειονότητα των ανθρώπων.
Ως το πιο αδιανόητο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας, το Ολοκαύτωμα είναι ένα παγκόσμιο σύμβολο. Ιδρύματα σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να διαιωνίσουν την μνήμη του· διδάσκεται σε όλα τα σχολεία της Δύσης και φυσικά στη Γερμανία η οποία καταβάλλει τεράστιες προσπάθειες για να εξαλείψει το στίγμα του Ναζισμού. Αυτές οι προσπάθειες της Γερμανίας δεν συμβαδίζουν, ούτε σε λογικό ούτε σε ηθικό επίπεδο, με κανενός είδους εμπορική εκμετάλλευση του ναζιστικού της παρελθόντος. Ένας ιστορικός που είναι απόγονος επιζώντων του Ολοκαυτώματος μου είπε: «Η φωτογραφία των γονέων μου και των θείων μου στο deportation, η φωτογραφία της μάνας μου στα στρατόπεδα θανάτου πρέπει να απαγορεύεται να χρησιμοποιείται κερδοσκοπικά».
Προτείνω τα εξής:
(1) Το Bundesarchiv δεν δικαιούται να κατέχει το νομικό ή ηθικό δικαίωμα κτήσης και copyright αρχειακού υλικού από το Ολοκαύτωμα. Πρέπει να σταματήσει αμέσως κάθε σχετική εμπορική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να παραχωρήσει στο Yad Vashem όλα τα κέρδη που έχει αποκομίσει έως τώρα.
(2) Tο Bundesarchiv οφείλει να παραχωρήσει ένα ψηφιακό αντίγραφο του αρχείου των Ναζιστικών εγκλημάτων στο Imperial War Museum, την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, την Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ, και στο Yad Vashem, διότι αυτό το υλικό ανήκει στην Μνήμη της Ανθρωπότητας και πρέπει να είναι προσβάσιμο σε όλους.
(3) Μόνο το Yad Vashem ή κάποιο άλλο κρατικό ίδρυμα στο Ισραήλ έχει το ηθικονομικό δικαίωμα να εισπράττει ένα συμβολικό ποσόν για την εμπορική χρήση των φωτογραφικών τεκμηρίων των εγκλημάτων των Ναζί, και μόνον προκειμένου να συντηρεί το αρχείο του και να χρηματοδοτεί δράσεις κατά του αντισημιτισμού και του ρατσισμού.
* Ο Μανώλης Βaσιλάκης είναι διευθυντής της Athens Review of Books.
[1] Το Σάββατο 11 Ιουλίου 1942, εννέα χιλιάδες Εβραίοι άνδρες ηλικίας δεκαοχτώ έως σαράντα πέντε ετών διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας προκειμένου να καταγραφούν για καταναγκαστικά έργα. Tο περιστατικό αυτό ονομάστηκε από τους Εβραίους «Μαύρο Σάββατο».