Paul Celan: Τα ρουμανικά ποιήματα

Εισαγωγή-μετάφραση: ΒΙΚΤΩΡ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ Ο Paul Celan γεννήθηκε το 1920 στο Cernauti (Czernowitz) ‒μια πόλη όπως έλεγε ο ίδιος «όπου κάποτε υπήρχαν άνθρωποι και βιβλία»‒ πρωτεύουσα της πάλαι ποτέ αυστριακής, και κατόπιν ρουμανικής, Βορείου Βουκοβίνας (που το 1940 προσαρτήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, βάσει των μυστικών πρωτοκόλλων του Συμφώνου Ribbentrop-Molotoff, και σήμερα έχει περιέλθει στην Ουκρανία). Το «κατά κόσμον» επώνυμό του ήταν Anlschel· ο ποιητής αντέστρεψε τη σειρά των συλλαβών προκειμένου να κατασκευάσει το φιλολογικό ψευδώνυμο Celan: ως εκ τούτου, ορθότερο θα ήταν να το προφέρουμε Tchέλαν, αντί του Τσέλαν ή του Σελάν (τα οποία έχουν όμως επικρατήσει). Η γενέτειρα του ποιητή συγκέντρωνε τότε εν είδει μικροσκοπικής Βαβέλ, ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της πανσπερμίας που αποτελούσε τη Mitteleuropa (Κεντρική Ευρώπη) των Αψβούργων: Γερμανούς, Γερμανοαυστριακούς και Volksdeutscher (Γερμανούς μειονοτικούς της διασποράς), Ρουμάνους, Πολωνούς, Τσέχους, Σλοβάκους, Ουκρανούς (ορθόδοξους) και Ρουθήνιους (Ουκρανούς ουνίτες της Γαλικίας), καθώς και πολυάριθμη εβραϊκή κοινότητα στην οποίαν ανήκαν και οι Antschel. Πόλη υπερήφανη για τις αυτοκρατορικές καταβολές της, φυσικό ήταν το Cernauti/Czemowitz να προβάλλει μια διαπολιτισμική ταυτότητα, καρπός της οποίας υπήρξε, μεταξύ άλλων, η λαμπρότατη Πλειάδα των γερμανόφωνων ‒Εβραίων ως επί το πλείστον, αλλά όχι αποκλειστικά‒ συγγραφέων της Βουκοβίνας, όπως οι ποιητές Rose Ausländer, R. Kittner, Alfred Margul Sperber, Alfred Gong, ο πεζογράφος Gregor (Grischa) von Rezzori κ.ά. Ο δε Πάουλ Τσέλαν δεν είναι μόνον ο «τοπικά» επιφανέστερος της σειράς που προαναφέραμε, αλλά επίσης ο μεγαλύτερος, ομολογουμένως, ποιητής της μεταπολεμικής εποχής στη γερμανική γλώσσα. Η ποίησή του έχει το ίδιο μεσευρωπαϊκό και κοσμοπολίτικο στίγμα ‒«υπερθεματισμένο» ωστόσο και εμπλουτισμένο και με νέα στοιχεία, κυρίως δε υπερρεαλιστικά, τα οποία είχε αφομοιώσει τόσο από γαλλική πηγή‒ όταν, μεταξύ 1938-1939, σπούδαζε ιατρική στην Tours και εν συνεχεία φιλολογία στο Παρίσι‒ όσο και από ρουμανική ‒μια και το 1945-1947, στη ρουμανική πρωτεύουσα, σύχναζε στον κύκλο των Paul Paun και Cherasim Luca, μελών της Σουρεαλι&shy;στικής Ομάδας του Βουκουρεστίου (πβ. περ. Δέντρο, 28-29/1987). Εκτός από γερμανικά, ρουμανικά και γαλλικά, τα οποία κατείχε σε επίπεδο τριγλωσσίας, είχε μάθει και ρωσικά, σε βαθμό να δώσει αργότερα αριστοτεχνικές μεταφράσεις από έργα μεγάλων Ρώσων ποιητών του αιώνα μας, όπως οι Μπλοκ, Γιεσένιν, Μαντελστάμ και η φίλη του Μαρίνα Τσβετάγιεβα (πβ. παρόν τεύχος[1]). Πέραν όμως των σημαντικότατων, άλλωστε, πολιτισμικών αυτών διαστάσεων, ένας υπαρξιακός παράγων είναι αυτός που βαραίνει στην ποίηση του Τσέλαν, μέχρι σημείου να σβήσει κάθε διαχωριστική γραμμή μεταξύ της ζωής και του έργου του: πρόκειται για την φρικαλέα δοκιμασία που έζησε η εβραϊκή φυλή στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ανάμεσα στα εκατομμύρια των θυμάτων της shoah («Ολοκαυτώματος») συγκαταλέγεται ολόκληρη η οικογένεια των Antschel πλην του ποιητή, ο οποίος κατόρθωσε να κρυφθεί και να αποφύγει έτσι το μοιραίο). Στον Πάουλ Τσέλαν η μοίρα επεφύλαξε λοιπόν τον ρόλο του «μάρτυρα» της τραγωδίας, που γι’ αυτόν «κανείς δεν καταθέτει μαρτυρία» (ρόλος ο οποίος αποτέλεσε αντικείμενο της συγκλονιστικής φιλοσοφικής ερμηνείας του Jacques Derrida, που ακούσαμε πρόσφατα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών). Βεβαίως, «μάρτυς» θα πει επίσης επιβιώσας· με αντάλλαγμα όμως βασανιστικούς εφιάλτες και φαντάσματα ‒ όπως είναι λ.χ. η «στάχυνη κόμη» της μητέρας («Σουλαμίτιδας»), που απλώνεται απειλητικά στο περίφημο ποίημά του Todesfuge (Η φούγκα του θανάτου). Το τίμημα της επιβιώσεως, ο ποιητής το εξόφλησε εν τέλει με το ίδιο το είναι του: το πεντηκοστό έτος της ζωής του, τριάντα χρόνια μετά τη μοιραία στιγμή που δεν είχε ακολουθήσει τους γονείς του στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως, ο κύκλος της ενοχής έκλεινε για τον Πάουλ Τσέλαν στον βυθό του Σηκουάνα. Μέρος αλλά και «μαρτυρία» της «εαυτού τιμωρίας» του αποτελούν οι επτά ποιητικές συλλογές που το θύμα έγραψε στην γλώσσα των θυτών: στα βιβλία του αυτά ‒όπως ορθώς και με κάθε έμφαση έχει επισημάνει η κριτική‒ ο Τσέλαν «τιμωρεί» τη γερμανική διά της συστηματικής «αποδομήσεως» των νοημάτων της, αλλά την ίδια στιγμή της χαρίζει μια σκοτεινή ομορφιά, που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γνωρίσει. Μεταξύ Απριλίου 1945 και Δεκεμβρίου 1947 ο ποιητής βρίσκεται στο Βουκουρέστι· τον Ιανουάριο του 1948, διαισθανόμενος ότι ένα νέο Ολοκαύτωμα, το σταλινικό, ήταν προ των θυρών στη Ρουμανία, διασχίζει το όχι ακόμη απόλυτα στεγανό «παραπέτασμα» και βρίσκει καταφύγιο στη Βιέννη· από κει, τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, μεταβαίνει στο Παρίσι, όπου και εγκαθίσταται οριστικά, έχοντας εξασφαλίσει ένα λεκτοράτο Γερμανικής Φιλολογίας στην École Normale Supérieure. Η δεκαετία του στην ρουμανική πρωτεύουσα υπήρξε ίσως το μόνο διάλειμμα, αν όχι ευτυχισμένο τουλάχιστον κάπως ανέμελο, στην βιογραφία του ΙΙάουλ Τσέλαν· απόδειξη τα δεκαπέντε ανέκδοτα ποιήματα, γραμμένα στα ρουμανικά, που προτού αποδράσει στη Δύση τα εμπιστεύθηκε στον φίλο του Petre Solomon (ο οποίος, με τη σειρά του, τα εξέδωσε ‒τεσσαρακονταετίας παρελθούσης‒ υπό τον τίτλο Paul Celan. Dimensiunea românească (Paul Celan: Η ρουμανική διάσταση), Βουκουρέστι, 1987. Σε βιωματική ανάγνωση, τα ποιήματα αυτά μας μιλούν για την φρενήρη αναζήτηση του έρωτα και του αισθησιασμού στην οποίαν επιδίδεται ο νεαρός (εικοσιπεντάχρονος) τότε Τσέλαν, που μόλις είχε νιώσει να τον αγγίζει με τα μαύρα φτερά του ο εξολοθρευτής άγγελος. Σε θεματικό επίπεδο, σφυρηλατεί εδώ, και δοκιμάζει για πρώτη φορά, μέρος του εικονικού οπλοστασίου ‒την «άμμο», τις «υδρίες», τη γυναικεία «κόμη»...‒ που τόσο λαμπρά θα επιστρατεύσει αργότερα στη γερμανική ποίησή του. Τέλος, από «τεχνικής» απόψεως, τούτο το σύντομο Corpus μαρτυρεί την εκπληκτική ικανότητα του ποιητή για αφομοίωση ‒ και εξάντληση του όλου κύκλου του ρουμανικού «μοντερνισμού», από την συμβολιστική ωραιοπάθεια ως τη ριζοσπαστική πρωτοπορία της Ρουμανικής Υπερρεαλιστικής Ομάδας, που εκείνη ακριβώς την εποχή εξήρε και ο Andre Breton (πβ. Devant le rideau. Le Surréalisme en 1947, Παρίσι 1947). Δεδομένου ότι, την ίδια περίοδο, ο συγγραφέας συνέθετε μερικά από τα πιο γνωστά γερμανικά ποιήματά του ‒μεταξύ των οποίων και το Todesfuge, που άλλωστε πρωτοδημοσιεύθηκε στα ρουμανικά, σε μετάφραση του Petre Solomon‒, επαληθεύεται η διαπίστωση του τελευταίου για «το βάθος και το βάρος του μηνύματος που ο Τσέλαν έπαιρνε μαζί του στη Δύση» (ό.π.). Κατά συνέπεια, η «ρουμανική διάσταση» του γερμανόφωνου ποιητή της Βουκοβίνας πρέπει να θεωρηθεί σημαντικότατη φάση στην πνευματική και αισθητική εξέλιξή του, αλλά και υποχρεωτικό πλέον αντικείμενο έρευνας για κάθε σοβαρό μελετητή του έργου του Πάουλ Τσέλαν. Εκτός από την προαναφερόμενη δημοσίευσή τους στα ρουμανικά, τα παραπάνω κείμενα έχουν κυκλοφορήσει και στα αγγλικά, σε μετάφραση Σταύρου Δεληγιώργη, στα ιταλικά, από τη Gisèle Vanhese, και (όπως πληροφορούμαι διά στόματος της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, χωρίς ο ίδιος να έχω δει μέχρι στιγμής την σχετική έκδοση) στα γαλλικά. Η παρούσα απόδοση είναι λοιπόν η τέταρτη, διεθνώς. Τους πρώτους δύο μεταφραστές ευχαριστώ για την προτροπή και ενθάρρυνσή τους να καταπιαστώ με αυτή την εργασία. ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Der Sand aus den Urnen [Η άμμος στις υδρίες], 1948 (συλλογή την οποίαν απέσυρε από την κυκλοφορία, λόγω των πάμπολλων τυπογραφικών λαθών). Mohn und Gedächtnis [Παπαρούνα και μνήμη], 1952. Von Schwelle zu Schwelle [Από κατώφλι σε κατώφλι], 1955. Sprachgitter [Καγκελωτή γλώσσα], 1959. Die Niemandsrose [Το ρόδο του κανενός], 1963. Atemwende [Επιστροφή της πνοής], 1967. Fadensonnen [Ο μίτος του ήλιου], 1968. Μεταφράσεις: Α. Μπλοκ, Σ. Γιεσένιν, Ο. Μαντελστάμ, Μ. Τσβετάγιεβα (από τα ρωσικά)· Arthur Rimbaud, Paul Valéry, Jean Cocteau, René Char, Henri Michaux (από τα γαλλικά)·Tudor Arghezi (από τα ρουμανικά). ΕΠΑΝΕΥΡΕΣΗ Στους πράσινους από ασβεστόλιθο λόφους απόψε θα βρέξει Κι ο οίνος ως τώρα σε στόμα νεκρού φυλαγμένος θα ξυπνήσει τη χώρα με γέφυρες, που έχει αποδημήσει σε κώδωνα. Ανθρώπινη γλώσσα θα κρούει βαθιά σ’ ένα κράνος την τόλμη. Και έτσι, με βήμα γοργότερο, τα δέντρα θα φτάσουν κι εκείνα προσμένοντας φύλλο λάλον που μέσα σε υδρία θα φέρουν, ακτής κοιμισμένης το μήνυμα σε παλίρροια λαβάρων, Λουσμένο στα μάτια σου ας είναι, κι εγώ ας πιστέψω πως πεθαίνουμε μαζί. Καθρέφτες στραγγίζουν την κόμη σου, που στρώνει και στρώνει στα ουράνια· με χέρι, εκεί, παγωνιάς θ’ ανάψω κι εγώ το φθινόπωρο Κι απ’ το νερό των τυφλών, σε μιαν όψιμη κλίμακα, η δάφνη μου θ’ ανέβει, ταπεινή, για να σου δαγκώσει το μέτωπο. ΕΡΩΤΙΚΟ Όταν πια για σένα οι νύχτες θ’ αρχίσουν πρωί, μέσ’ απ’ τους τοίχους, καρύδια ηχηρά, τα μάτια μας τα φωσφορίζοντα θα πέσουν, θα παίξεις μ’ αυτά, κι απ’ το παράθυρο θα ξεχειλίσει ένα κύμα, μοναδικό μας ναυάγιο, διάφανο δάπεδο που μέσ’ απ’ αυτό θα κοιτάμε τ’ άδειο δωμάτιο κάτω απ’ το δικό μας· με τα καρύδια σου θα το επιπλώσεις, κι εγώ θα κρεμάσω την κόμη σου, κουρτίνα, στο παράθυρο, θα φτάσει κάποιος και θα το νοικιάσουμε επιτέλους, κι απάνω θα επιστρέψουμε ξανά, για να πνιγούμε στο σπίτι μας. ΑΠΟΨΕ Από τα δέντρα που μες στους φλεγόμενους κοιτώνες μας τα φύτεψε το ηλιοβασίλεμα αργά θα ξεκρεμάσουμε τα γυάλινα τα περιστέρια, τη φυλλωσιά την αεί θροΐζουσα, στους ώμους μας θα μας φυτρώσουν μπράτσα, και δε θα φυσάει, μόνο θα υπάρχει ένα τέλμα από ίσκιους όπου κανείς δεν μπορεί να ριζώσει, μια παγωμένη λίμνη, που μέσα της ερίζουν για ένα στέμμα από λέπια οι πνιγμένοι, κι είναι η ζωή σάρκα στην όχτη, με τα κουπιά φευγάτα. Φωνή θα μας έρθει απ’ τις φλόγες, να στάξει στ’ ασήμι της αίμα, κι απ’ την πυρά επιστρέφοντας να μηνύσει: Όχι εγώ, αυτοί μόνο γνωρίζουν την ώρα! Και τότε απ’ τις ερήμους θα κινήσουν, για να ’ρθουν και ν’ αδειάσουνε την άμμο τους σιμά σου: τριγύρω μας πια θα ’χουμε βουνά και στην Κοιλάδα της Θλίψης θα μένουμε ‒ κι εσύ θα ξεκρεμάς αργά τα γυάλινα, ένα-ένα, περιστέρια, κι όταν θα σκάνε αυτά στον αέρα. Θα μου μιλάς ακατάσχετα. ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ Ο δυόσμος της αγάπης μεγάλωσε σαν δάκτυλος αγγέλου. Πίστεψέ το: απ’ το χώμα όλο και κάποιο μπράτσο στριμμένο απ’ τη σιγή ξεφυτρώνει, ή κάποιος ώμος απανθρακωμένος από τη λάβρα τών σβησμένων φώτων, ή και μια όψη, τα μάτια δεμένα με το μαύρο μαντίλι της όρασης, μια μολυβένια μεγάλη φτερούγα, και ή άλλη από φύλλα, ή κάποιο κορμί κουρασμένο μες στη νερόλουστη ανάπαυση. Μέσ’ απ’ τα χόρτα, για δές το πώς πλέει με φτερά απλωμένα, στην ανεμόσκαλα του ιξού πώς ανεβαίνει σ’ ένα γυάλινο σπίτι, που μέσα με μεγάλες δρασκελιές πλανάται ένα φυτό θαλασσινό. Πίστεψέ το: ήρθε ή ώρα να μου μιλάς ανάμεσα στα κλάματα, ξυπόλητοι να πάμε προς τα εκεί να μας πει το γραφτό μας: ποτήρι ή παλάμη για να πιούμε το πένθος ‒ και ν’ αποκοιμηθεί, καθώς θ’ ακούει την απάντησή σου, το τρελό φυτό. Χτυπώντας στο σκοτάδι να ηχούν του σπιτιού τα παράθυρα, το ’να να λέει στ’ άλλο ό,τι ξέρει, και κανένα ας μη μάθει αν αγαπιόμαστε ή όχι. ΝΥΧΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ Τη νύχτα της Πρωτοχρονιάς, εποχή δίχως ώρες, για να καλέσει την αγάπη σου έστειλες τ’ άγουρο φέρετρο· μέσ’ από τους καθρέφτες προς το μέρος της κίνησαν και τ’ αναμμένα δάκρυα σε κηροπήγιο πικρά χιονισμένο που φύτρωσε από τον κρόταφο. Και το σβησμένο στο ποτήρι δαχτυλίδι τώρα έχει σκαρφαλώσει στο παράθυρο για να τη δει μέσα στα χιόνια να ’ρχεται με κόμη κοιμισμένη· τα χέρια, λυτά, εβγήκανε στην είσοδο να την προϋπαντήσουν, κι επάνω, στα σαλόνια, φτάσανε οι ποιητές να χορέψουν το βαλς. Μα εκείνη δρασκελάει το κατώφλι για ν’ αντιμετωπίσει ένα βλέφαρο, δίπλα στο ξύπνιο της στήθος να δει ν’ αποκοιμιέται το ζωύφιο... Στα μάρμαρα ροβόλησε ένα ζάρι με μάτια στου βερίκοκου το χρώμα, κι ο πύργος του ξύλινου κάστρου έφυγε μ’ έναν ίσκιο. [ΤΥΦΛΟΙ ΑΠΟ ΘΕΟΡΑΤΑ ΑΛΜΑΤΑ] Τυφλοί από θεόρατα άλματα, συναντηθήκαμε, ταξιδιώτες της οφθαλμαπάτης, στο μοναδικό φιλί της παραίτησης. Η ώρα είναι η χθεσινή· τη δείχνει ωστόσο ένας τρίτος, πυρακτωμένος δείκτης, που ουδέποτε τον είδα στου χρόνου τους μπαξέδες ‒ αγκαλιασμένοι κείνται οι άλλοι δυο στου ρολογιού το Νότο. Όταν χωρίσουνε θα ’ναι πια αργά, ο καιρός θα ’ναι άλλος, Τρελά θα γυρνάει ο παρείσακτος δείκτης, κι όλες εν τέλει τις ώρες με φλόγα θα μιάνει και θα τις συγχωνέψει σ’ ένα μόνον αριθμό που την ίδια στιγμή θα ’ναι ώρα, του χρόνου εποχή και τα είκοσι τέσσερα βήματα που θα κάνω τη στιγμή της θανής μου κι έπειτα θα πηδήξει από το ραγισμένο τζάμι στη μέση της κάμαρης καλώντας με να τον ακολουθήσω για να του κάνω συντροφιά σ’ ένα νέο ρολόι που θα μετρά κάποιο χρόνο πολύ μεγαλύτερο. Εγώ όμως προτιμώ ο χρόνος να μετριέται με κλεψύδρες, και να ’ναι ο χρόνος μικρούλης, σαν τη σκιά των μαλλιών σου στην άμμο, και το περίγραμμά του να μπορώ να ζωγραφίζω με αίμα, ξέροντας πως έχει περάσει μια νύχτα. Εγώ όμως προτιμώ τις κλεψύδρες για να μπορείς να τις σπάσεις όταν σου πω της αιωνιότητας το ψέμα. Τις προτιμώ όπως προτιμάς εσύ τα φίδια αντί για τα μαλλιά μου με τις αβέβαιες ανταύγειες, προτιμώ τις κλεψύδρες γιατί εύκολα μπορώ να τις σπάσω με το ραβδί τής πίκρας κρατώντας για ώρα πολλή στον αέρα μια χινοπωρογέννητη μεγάλη φτερούγα, που ενώ εγώ γέρνω πλάι σου, αυτή αλλάζει χρώμα. ΘΛΙΨΗ Τα όνειρα, ιλίγγους της νύχτας και σέλας, λίμνη κοιμώμενη, νούφαρο δειλινό, με τις σιωπές σου να παγώσεις, έλα μαύρη αδερφή του που τον ουρανό το χιονισμένο σού τον φόρεσε, κορώνα, σύννεφο θαλερό στα δικά σου τα φρύδια· κι εσύ, που εχάθης σε λιτό χιτώνα, γελάς: ‒ σαν το φθινόπωρο αύριο στα καρύδια; Δεν θες το πουκάμισο το ραμμένο με πάχνη στης νύχτας τους ώμους, αστερόεσσα αράχνη· η ομίχλη φεύγει και κοιμάται το χρυσάφι. Σε ποιον να χαρίσω τη δρόσο; Σε ποιον και το δάκρυ; [ΑΤΙΤΛΟ, ΑΠΟ ΗΜΙΤΕΛΕΣ ΠΟΙΗΜΑ] Χορτάρι της ματιάς σου, χορτάρι πικρό, Κι από πάνω του ο άνεμος, κέρινο βλέφαρο, Το νερό της ματιάς σου, νερό συγχωρεμένο. [ΚΑΘΩΣ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΜΕΡΑ Θ’ ΑΡΧΙΖΑΝ ΟΙ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΙ] Καθώς την άλλη μέρα θ’ άρχιζαν οι εκτοπισμοί, τη νύχτα ο Ραφαήλ στο σπίτι μου, ντυμένος μιαν απόγνωση αχανή, από μετάξι μαύρο, με κουκούλα· τα φλογερά του βλέμματα διασταυρώθηκαν στο μέτωπό μου, ποτάμια κρασί άρχισαν να τρέχουνε στα μάγουλά μου, χύθηκαν καταγής και οι άνθρωποι τα ρούφηξαν στον ύπνο τους. – Έλα, μου είπε ο Ραφαήλ, και στους υπερβολικά στίλβοντες ώμους μου έριξε μιαν απόγνωση όμοια μ’ εκείνην που ο ίδιος φόραγε. Έγειρα πάνω από τη μάνα μου, τη φίλησα, αιμομικτικά, και βγήκα έξω. Εκεί ένα σμάρι θεόρατο τρανές και μαύρες πεταλούδες τροπικές δε μ’ άφηνε να προχωρήσω. Ο Ραφαήλ με τράβηξε από πίσω του και κατεβήκαμε προς του σιδηροδρόμου τη γραμμή. Κάτω απ’ τα βήματά μου ένιωσα τις ράγες, πολύ κοντά σφύριξε κάποια μηχανή, η καρδιά μου σφίχτηκε. Το τραίνο πέρασε πάνω απ’ τις κεφαλές μας. Άνοιξα τα μάτια. Μπροστά μου, σε μιαν έκταση απέραντη, είδα ένα πελώριο κηροπήγιο με χιλιάδες βραχίονες. – Είναι χρυσό; ψιθύρισα στον Ραφαήλ. – Χρυσό. Θα σκαρφαλώσεις τώρα σ’ ένα μπράτσο του, κι όταν το ανεβάσω στον αέρα, εσύ θα το κρεμάσεις από το καταπέτασμα. Οι άνθρωποι θα σωθούν αν, προτού ξημερώσει, θα κάνουν φτερά προς τα εκεί. Εγώ θα τους δείχνω το δρόμο κι εσύ, εκεί πάνω, θα τους υποδέχεσαι. Σκαρφάλωσα σ’ ένα βραχίονα, ο Ραφαήλ περνούσε απ’ τό ’να στ’ άλλο και τ’ άγγιξε ένα-ένα· το κηροπήγιο πήρε ν’ ανεβαίνει. Στο μέτωπό μου έπεσε ένα φύλλο, εκεί ακριβώς όπου μου τό ’χε ακουμπήσει του φίλου μου η ματιά· ένα φύλλο σφεντάμι. Κοιτάζω γύρω μου: όχι, δεν είναι αυτός ο ουρανός. Ώρες περνούν και τίποτα δεν βρήκα. Το ξέρω: κάτω μαζεύτηκαν οι άνθρωποι, ο Ραφαήλ τους άγγιξε με τα λεπτά του δάκτυλα, άρχισαν ν’ ανεβαίνουν κι αυτοί, μα εγώ δε λέω πια να σταματήσω. Πού είναι ο ουρανός; Πού να ’ναι τάχα; [ΧΩΡΙΣ ΚΟΥΠΑΣΤΗ] Χωρίς κουπαστή, η μεγάλη σκάλα που την ανεβοκατεβαίνει η αραχνοΰφαντη σημαία της συναντήσεως με τον εαυτό σου παραμένει το μόνο σίγουρο στίγμα των κινήσεων που ακόμη με τραβούν. Χωρίς κουπαστή, την αποδέχομαι ωστόσο, ή και την προτιμώ για τους σπάνιους περιπάτους μου ανάμεσα Καρκίνο κι Αιγόκερω, όταν, έχοντας μαλώσει με την εποχή τού χρόνου, κατακλύζω το σπίτι με τη μαύρη δαντέλα της χαράς τού να μην αγαπάω κανέναν. Εξίσου σπανίως, κάτω όμως από έναν εσώτερο ουρανό, που ράβδος μαγική τον έχει ετοιμάσει, στη σκάλα ροβολάω φλεγόμενος τροχός, ως κάτω-κάτω), όπου η κόμη μιας γυναίκας που δολοφόνησα, καραδοκεί για να με στραγγαλίσει. Υπεκφεύγω τον κίνδυνο με επιδεξιότητα που δεν πρόκειται να κληρονομήσουν οι απόγονοί μου. Κατόπιν επιστρέφω, και φτάνοντας στο σκαλοπάτι-αφετηρία, με αυξανόμενη ταχύτητα επαναλαμβάνω τούτη την επίδοση, πάλι και πάλι, μέχρι θεαματικής γελοιοποιήσεως της κόμης του κάτω σκαλιού. Αυτή ‒και μόνον‒ τη στιγμή γίνομαι ορατός σε όσους, εχθρικά προς εμέ διακείμενοι, με λαχτάρα αναμένουν την έκβαση της περιπέτειας. Ασυνήθιστοι όμως με τέτοιου είδους συμβάντα, με συγχέουν με τη μεταλλική κουπαστή της κλίμακος, και, μη αντιλαμβανόμενοι τον κίνδυνο, τσουλάνε μέχρι κάτω, κι όλο ανοίγουν την πόρτα απ’ όπου πρόκειται να εισέλθει η περιώνυμος Εκλειπούσα. [ΙΣΩΣ ΜΙΑ ΜΕΡΑ] Ίσως μια μέρα, όταν πια επισημοποιηθεί η αποκατάσταση των ηλιοστασίων, υπό το κράτος των σφοδρών συγκρούσεων ανάμεσα σ’ ανθρώπους και σε δέντρα στις γαλάζιες λεωφόρους, ίσως τη μέρα εκείνη αυτοκτονήσετε οι τέσσερις την ίδια στιγμή, χαράσσοντας με δερματοστιξία την ώρα του θανάτου σας επάνω στον τραχύ φλοιό των δικών σας μετώπων Ισπανών χορευτών· χαράσσοντας την ώρα αυτή με βέλη έτι δειλά πλην όμως αρκούντως δηλητηριώδη, της εφηβείας του αποχωρισμού. Ίσως βρεθώ εκεί κοντά, ίσως θα μ’ έχετε ειδοποιήσει, για να παραστώ στη στιγμή που τα μάτια σας, έχοντας κατεβεί στους από&shy;μακρους χώρους του θερμοκηπίου, όπου καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σας αυτοεξοριστήκατε εκουσίως για να παρατηρείτε την αιώνια ακινησία της πολικής φοινικιάς· τη στιγμή εκείνη τα μάτια σας θα μιλήσουν στον κόσμο για την άφθαρτη ομορφιά των υπνοβατούντων αιλουροειδών... Ίσως βρω τότε και το θάρρος να σας αντιμιλήσω, ακριβώς τη στιγμή που, κατόπιν μακροχρόνιας και άκαρπης αναμονής, θα ’χουμε επιτέλους καταλήξει σε κάποια κοινή γλώσσα. Από σας εξαρτάται αν ξεσηκώσω, με δάκτυλα ανοικτά σε σχήμα βεντάλιας, την ελαφρώς αλμυρήν αύρα του ρέκβιεμ για τα θύματα της πρόβας τζενεράλε του τέλους. Και πάλιν από σας θα εξαρτηθεί αν το μαντίλι μου θα τ’ αφήσω να εισδύσει μέσα στα στόματά σας τα καμένα από τη φλόγα των ψευδών προφητειών, κι έπειτα βγαίνοντας στους δρόμους θα το ανεμίσω πάνω από το πλήθος με τις πολλές κεφαλές κι ένα μόνο λαιμό, την ώρα που μαζεύεται γύρω απ’ το μοναδικό πηγάδι της πόλεως, για να κοιταχτεί, ένας-ένας, στην τελευταία σταγόνα του βυθού του· κι εγώ ν’ ανεμίζω το μαντίλι ασταμάτητα, με μια χειρονομία που θ’ αποκλείει κάθε άλλο μήνυμα. Από σας εξαρτάται. Κατανοήστε με. [ΑΝΗΡΤΗΣΑ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΚΑΙ ΛΕΥΚΕΣ ΟΜΠΡΕΛΕΣ] Ανήρτησα και πάλι τις μεγάλες και λευκές ομπρέλες στης νυχτιάς τον αγέρα. Το ξέρω: από δω δεν περνά η ρότα του νέου Κολόμβου, και τα νησιά μου θα μείνουν εσαεί ανανακάλυπτα. Οι ατέρμονες διακλαδώσεις των αέρινων ριζών, που από την καθεμιά τους έχω κρεμάσει κι ένα χέρι, στη μοναξιά θ’ αγκαλιαστούν, ερήμην των ταξιδιωτών του ύψους, τα χέρια όλο και πιο σπασμωδικά θα σφίγγουν το ’να τ’ άλλο, κι ουδέποτε θα βγάλουν το γάντι της μελαγχολίας. Τα ξέρω όλα, όπως επίσης ξέρω πως δεν μπορώ να εμπιστευθώ την παλίρροια που με αφρό ως εάν υποχθόνιο λούζει τις δαντελωτές ακτές ετούτων των νησιών, που εγώ θα τα ’θελα ν’ ανήκουν σ’ έναν ύπνο αυταρχικό. Κάτω απ’ τα ξυπόλητα πόδια μου η άμμος παίρνει φωτιά. Σηκώνομαι στις μύτες των ποδιών μου κι αρχίζω ν’ ανεβαίνω προς τα εκεί. Φιλοξενία δεν μπορώ να περιμένω, το ξέρω και αυτό, μα πού αλλού ν’ αράξω, αν όχι εκεί; Δεν γίνομαι δεκτός. Ένας αγγελιαφόρος, άγνωστος, βγαίνει να με προϋπαντήσει στ’ ανοιχτά και μου λέει πως μου απαγορεύεται η στάθμευση. Για ενός λεπτού ανάπαυση, προσφέρω εις αντάλλαγμα τα χέρια μου, τα ματωμένα απ’ τ’ αδέσποτα αγκάθια του νυκτερινού ουρανού, με την ελπίδα ότι από κει, απ’ το μεταξωτό ακρογιάλι του πρώτου αποχωρισμού του εαυτού μου, ίσως μπορέσω να υψώσω μιαν ακόμη σειρά από πανιά στρογγυλά, φουσκωμένα, κι ίσιος να συνεχίσω το ταξίδι προς τα εκεί. Τα χέρια μου προσφέρω για να μεριμνήσουν η ισορροπία αυτής της μετά θάνατον χλωρίδας να παραμένει εκτός κάθε κινδύνου. Εκ νέου η προσφορά μου απορρίπτεται. Το μόνο που μου μένα είναι να πάρω δρόμο, μα η δύναμη μού ’χει σωθεί, και τότε κλείνω τα μάτια μου ψάχνοντας για βαρκάρη. [ΗΡΘΕ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ Η ΩΡΑ] Ήρθε επιτέλους και η ώρα, μπροστά από τους καθρέφτες που καλύπτουν το σπίτι όπου με τα μαλλιά της αιωνίως χυτά έχει μείνει η αγάπη σου, στην κορυφή τής πρώιμα ανθισμένης ακακίας το μαύρο σου το φλάμπουρο να υψώσεις. Ηχεί, κοφτερή, η μπάντα του συντάγματος των τυφλών, του μόνου που σου έμεινε πιστό. Φοράς τη μάσκα σου, κρεμάς τη μαύρη δαντέλα στα μανίκια της σταχτιάς σου στολής, ανεβαίνεις στο δέντρο, η σημαία σε τυλίγει στις πτυχές της, αρχίζει η πτήση. Όχι, κανείς, ποτέ, δεν ήξερε καλύτερα από σένα γύρω απ’ το σπίτι αυτό να φτερουγίζει. Νύχτωσε, κι εσύ πλέεις ανάσκελα, του σπιτιού οι καθρέφτες όλο σκύβουν για να μαζέψουν τον ίσκιο σου, πέφτουν τ’ αστέρια και σκίζουν τη μάσκα σου, τα μάτια σου, υγρά, στάζουν προς το μέρος της καρδιάς σου, που μέσα της φλέγονται τα φύλλα της συκομουριάς, τ’ άστρα, μέχρι του τελευταίου, πέφτουν κι εκείνα προς τα εκεί· ο θάνατος, μικρότερο πουλί, περιίπταται γύρω σου, ενώ τ’ ονειροπόλο στόμα σου προφέρει τ’ όνομά σου. [ΟΠΑΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΑΣ] Οπαδός της ερωτικής απολυταρχίας, μεγαλομανής επιφυλακτικός ακόμη και ανάμεσα σε αυτές, αγγελιαφόρος, συγχρόνως, της άλω που ακούει στ’ όνομα Πωλ Σελάν, δεν θα επικαλεσθώ μορφές που η θέασή τους μαρμαρώνει, φυσιογνωμίες τού εναερίου ναυαγίου, παρά κατά διαστήματα δεκαετίας (ή και πλέον), και σε παγοδρομίες δεν θα επιδοθώ παρά σε ώρες λίαν προχωρημένες, επί μιας λίμνης γύρω απ’ την οποίαν, εν είδει αδιαπεράτου δάσους, σκοπιά φυλάγουν τα ακέφαλα μέλη της Οικουμενικής Ποιητικής Συνωμοσίας. Ως είναι ευνόητο, από τούτα δώ τα μέρη δε θα περάσεις με της ορατής φωτιάς τα βέλη. Ένα τεράστιο παραπέτασμα αμεθύστου κρύβει στην προς τον κόσμον άκρη της την ύπαρξη τούτης της ανθρωπόμορφης χλωρίδας· πέραν αυτής, εγώ, σεληνιαζόμενος, δοκιμάζω τα βήματα ενός χορού ικανού να με εκπλήξει. Μέχρι στιγμής δεν το ’χω καταφέρει, κι ενώ τα μάτια μου έχουν πάει στους κροτάφους, περιεργάζομαι το δικό μου προφίλ αναμένων την άνοιξη. [ΗΤΑΝ ΚΑΠΟΙΕΣ ΝΥΧΤΕΣ] Ήταν κάποιες νύχτες που τα μάτια σου, που γύρω τους εγώ είχα ζωγραφίσει μεγάλους κύκλους και πορτοκαλένιους, έμοιαζαν μες στη χόβολη ν’ ανάβουν. Εκείνες τις νύχτες η βροχή έπεφτε πιο αργά. Άνοιγα τα παράθυρα κι ανέβαινα, γυμνός, στο περβάζι, για να βλέπω τον κόσμο. Του δάσους τα δέντρα με πλησίαζαν ταπεινά, ένα-ένα, ηττημένη στρατιά που ερχόταν να καταθέσει τα όπλα της. Έμενα ακίνητος κι ο ουρανός υπέστελλε το λάβαρο, που από κάτω του είχε αμολήσει τα λεφούσια του στον πόλεμο. Κι εσύ μ’ έβλεπες από κάποια γωνία να στέκομαι εκεί, ανείπωτα ωραίος μέσα στη ματωμένη γύμνια μου: ήμουν ο μόνος αστερισμός που δεν τον είχε σβήσει η βροχή, ήμουν ο Μέγας του Νότου Σταυρός. Ναι, εκείνες τις νύχτες δύσκολα θ’ άνοιγε κανείς τις φλέβες σου, όταν με τύλιγαν οι φλόγες, των υδριών το κάστρο ήταν δικό μου, το γέμιζα με το δικό μου αίμα, αφού ξαπόστελνα την εχθρική στρατιά και την αντάμειβα με πόλεις και λιμά&shy;νια, κι ο αργυρός πάνθηρας κατασπάραζε την αυγή που μου ’χε στήσει ενέδρα. Ήμουν ο Πετρώνιος και ξανά έχυνα το αίμα μου ανάμεσα στα ρόδα. Για το κάθε πέταλό τους έσβηνες από έναν πυρσό. Θυμάσαι; Ήμουν ο Πετρώνιος και δε σ’ αγαπούσα. Σημ. ARB: Τα ρουμανικά ποιήματα του Πάουλ Τσέλαν δημοσιεύθηκαν στο δυσεύρετο πλέον τεύχος 7, Άνοιξη-Καλοκαίρι 1996, του περιοδικού Ποίηση. Επανεκδίδονται ηλεκτρονικά από την ARB με την άδεια του Βίκτωρα Ιβάνοβιτς. [1] Σημ. ARB: Στο ίδιο τεύχος δημοσιεύθηκε το: Marina Tsvetayeva Μετά τη Ρωσία, εισαγωγή-μετάφραση: Ιωάννα Σαββίδου.

Paul Celan: Τα ρουμανικά ποιήματα

Σύνδεση