σύνδεση

Προς Γεώργιο Μπαμπινιώτη...

Τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν
Προς Γεώργιο Μπαμπινιώτη... Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης προμοτάροντας τα βιβλία και τα λεξικά του μέσω της εκπομπής της Βίκυς Φλέσσα «Στα Άκρα» (ΕΡΤ). Το ίδιο και από την εκπομπή «Σέ προσκυνῶ, γλώσσα» της τηλεόρασης της Βουλής.

 

 

Δύο εἶναι τὰ μεγάλα ἁμαρτήματα τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν. Πρῶτο ἡ μὴ ἐκλογὴ τοῦ Καζαντζάκη, τοῦ Σικελιανοῦ καὶ τοῦ Σεφέρη καὶ δεύτερο ἡ ἄργητα στὴν ἔκδοση τοῦ Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ. Γιὰ τὸ πρῶτο δὲν θὰ γινόταν ποτὲ συζήτηση ἂν οἱ κατήγοροι γνώριζαν, λίγο, τὴ σύγχρονη ἑλληνικὴ ἱστορία. Γιὰ διευκόλυνσή τους δίδονται ἀλλοῦ ἐξηγήσεις.[1]

Γιὰ τὸ δεύτερο, ὅσοι τὴν κατηγοροῦν δὲν γνωρίζουν ἐξ ἴσου τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος: ὅτι οἱ ἐμπνευστές του, τὸ 1908, ἔθεσαν ὡς πραγματοποιήσιμο ἕναν μεγαλεπήβολο στόχο, ὁ ὁποῖος ἀπομακρύνεται διαρκῶς. Ὅπως σὲ πολλὰ πράγματα στὴν Ἑλλάδα, δὲν τέθηκε ἐξ ἀρχῆς ὅριο στὸ περιεχόμενο τοῦ Λεξικοῦ, ποὺ διαστέλλεται ὅπως τὸ Σύμπαν.

Ὁ Γ. Χατζιδάκις δὲν εἶχε ἀντιληφθεῖ τὸ ἀδιέξοδο πρὸς τὸ ὁποῖο βάδιζε τὸ Ἱστορικὸ Λεξικό. Σήμερα ἔχουμε πλήρη γνώση τοῦ θέματος μὲ τὴν πείρα 94 ἐτῶν. Τὸ Λεξικὸ θὰ ἐκδίδεται ἀναγκαστικῶς μὲ τὸν γνωστὸ ρυθμό του, γιατὶ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνει ταχύτερα. Χρειάζονται ἐρευνητὲς ὑψηλοῦ ἐπιπέδου σὲ ἱκανὸ ἀριθμὸ καὶ πολλὴ ἔρευνα στὶς ἐπαρχίες γιὰ τὴ συλλογὴ τοῦ διαλεκτικοῦ ὑλικοῦ ποὺ μᾶς λείπει. Οἱ πέντε ἡμέρες τὸν χρόνο γιὰ ἐπιτόπια ἔρευνα γιὰ κάθε ἐρευνητὴ ἀποτελοῦν εἰρωνεία, 200 χρόνια μετὰ τὴν Ἐπανάσταση. Ὅσοι κατηγοροῦν τὴν Ἀκαδημία γιὰ τὸν ρυθμὸ τοῦ Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ ἕνα ἀποδεικνύουν: ὅτι δὲν γνωρίζουν πῶς γίνονται ἔργα αὐτῆς τῆς ἔκτασης. Ὅσοι πάλι ἔχουν βρεῖ τὸν τρόπο νὰ ἐκδοθεῖ ταχύτερα δὲν τὸν ἀποκαλύπτουν. Μνημεῖα ὅπως τὸ Ἱστορικὸ Λεξικὸ θέλουν χρόνο, ἐπιστήμονες πολλοὺς καὶ χρήματα. Ἡ Ἀκαδημία διαθέτει τὸν χρόνο καὶ λίγους ἐπιστήμονες. Τὰ λοιπὰ ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὴν εὐμένεια ἤ τὴ λογικὴ τῶν κυβερνήσεων. Δὲν εἶναι ἀποτυχία τῆς Ἀκαδημίας ὁ ἀργὸς ρυθμὸς τοῦ Λεξικοῦ. Ἡ γρήγορη ἔκδοσή του ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν πολιτική, κοινωνική, οἰκονομικὴ καὶ πολιτιστικὴ κατάσταση τῶν Ἑλλήνων. Ἡ ἀναστήλωση τοῦ Παρθενῶνος ἄρχισε νὰ γίνεται τὸ 1834, καὶ τὰ τελευταῖα 45 χρόνια συνεχίζεται χωρὶς διακοπή, μὲ ἐπαρκὴ χρηματοδότηση καὶ παρουσιάζει σπουδαῖα ἀποτελέσματα χωρὶς ὅμως νὰ εἶναι ὁρατὸ τὸ τέρμα τῶν ἐργασιῶν. Ὅμως θεωρεῖται ἀναγκαῖο ἔργο γιὰ τὴν ἐμφάνισή μας διεθνῶς. Ἕνα λεξικὸ τῆς ὅλης ἑλληνικῆς γλώσσας ποιούς θὰ συγκινοῦσε ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς γλωσσολόγους καὶ τοὺς φιλολόγους; Οἱ δημοσιογράφοι, καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἀντιπαθοῦν τὴν Ἀκαδημία, θὰ δυσαρεστοῦνταν, γιατὶ θὰ ἔχαναν τὴν κύρια αἰτία γιὰ νὰ τὴν κατηγοροῦν. Ἐκτὸς αὐτοῦ, ποιές κοινωνικὲς τάξεις τῶν Ἑλλήνων ἀφορᾶ; Ὁ σκοπός του, ὅταν σχεδιάστηκε, ἦταν πρῶτα ἐθνικὸς καὶ κατόπιν ἐπιστημονικός.

Ἂς ἀφήσουμε τώρα τὸ δεύτερο ἁμάρτημα τῆς Ἀκαδημίας κι ἂς ἀσχοληθοῦμε μὲ τὸ τρίτο, βαρύτατο καὶ αὐτό, τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας, ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 2014.

Στὴν Σύγκλητο τῆς Ἀκαδημίας τῆς 3ης Ἰουνίου 2003 ὁ Πρόεδρος Γρηγόρης Σκαλκέας ἀνήγγειλε ὅτι ἐξασφάλισε ἕνα μεγάλο χρηματικὸ ποσὸν γιὰ τὴ σύνταξη λεξικοῦ τῆς ὁμιλουμένης. Στὶς 21 Σεπτεμβρίου δημοσιεύτηκε στὸ Βῆμα ἄρθρο τοῦ κ. Γ. Μπαμπινιώτη μὲ τίτλο «Γιὰ ἕνα νέο Λεξικὸ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν»[2]. Τὰ δύο τρίτα τοῦ ἄρθρου ἐξιστοροῦν τὴν «ἀποτυχία» τῆς Ἀκαδημίας στὴ σύνταξη τοῦ Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ καὶ τὸ ὑπόλοιπο εἶναι προτροπὴ πρὸς τὴν Ἀκαδημία νὰ μὴν ἀσχοληθεῖ μὲ τὴ σύνταξη τοῦ νέου λεξικοῦ, γιατὶ ὑπάρχουν «τέσσερα τουλάχιστον καλὰ ἑρμηνευτικὰ λεξικά». Δύο πολὺ καλὰ, τὸ «Λεξικὸ [Γ.] Μπαμπινιώτη» καὶ τὸ «Λεξικὸ τοῦ Ἱδρύματος Τριανταφυλλίδη». «Ἕνα “πέμπτο” [τῆς Ἀκαδημίας δηλαδὴ] δὲν θὰ εἶχε νὰ προσφέρει τίποτε σπουδαῖο … δὲν θὰ ἦταν ἐπ᾽ οὐδενὶ τιμητικὸ γιὰ τὴν Ἀκαδημία νὰ ἐμφανισθεῖ ἐνδεχομένως ὅτι ὑστερεῖ». Προτρέπει λοιπὸν ὁ κ. Γ. Μ. τὴν Ἀκαδημία «μὲ τὶς ἐπιστημονικὲς προσωπικότητες κύρους ποὺ διαθέτει» [δὲν ἐξηγεῖται ἂν οἱ προσωπικότητες εἶναι ἀκαδημαϊκοί, ἐρευνητὲς ἢ ἄλλο τι] νὰ ἀσχοληθεῖ [ἡ Ἀκαδημία] μὲ τὸν ἐξελληνισμό, ὡς ἄλλος Ἀλέξανδρος, τῶν ξένων λέξεων ποὺ χρησιμοποιοῦνται ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ἐξ αἰτίας ἐλλείψεως ἀντίστοιχων ἑλληνικῶν καὶ μὲ τὸ συγύρισμα τῶν ἑλληνικῆς κατασκευῆς νεολογισμῶν.

Ἀκαδημία δὲν ἄκουσε τὸν κ. Μπαμπινιώτη. Προχώρησε στὴ σύνταξη τοῦ Λεξικοῦ, προσπάθεια ποὺ κράτησε μία δεκαετία. Ὅρισε τὸν κ. Χριστόφορο Χαραλαμπάκη διευθυντὴ τοῦ ἔργου, ὁ ὁποῖος δὲν διέψευσε τὶς προσδοκίες της. Τὸ Λεξικὸ ἔτυχε εὐμενοῦς ὑποδοχῆς καὶ ἐπαίνων ἀπὸ εἰδικούς, φιλολόγους, γλωσσολόγους, λογοτέχνες, δημοσιογράφους. Ἡ παρουσίασή του ἔγινε τὴ Δευτέρα 3 Νοεμβρίου 2014. Δύο ἡμέρες μετὰ δημοσιεύθηκε στὴν Καθημερινὴ ἕνα μνημεῖο ἰταμότατης προχειρογραφίας τοῦ κ. Πάσχου Μανδραβέλη[3], ὁ ὁποῖος ἀποφαινόταν: «Μετὰ τὰ 15 λεπτὰ δημοσιότητας ποὺ ἀπόλαυσε ἡ Ἀκαδημία, θὰ γίνει ἕνα ἄχρηστο λεξικό»! Τρεῖς μῆνες μετὰ (Ἑστία, 24 Ἰαν. 2015) ὁ ἀκαδημαϊκὸς κ. Νικ. Κονομῆς παραθέτει ὅλα τὰ κατ᾽ αὐτὸν ἐλαττώματα τοῦ λεξικοῦ καὶ τονίζει ὅτι «ὑπεύθυνο γιὰ τὴ σύγχυση ποὺ προκλήθηκε στὸ Λεξικὸ τοῦ κ. Χρ. Χαραλαμπάκη θεωρῶ καὶ τὸν ἐκ μέρους τῆς Ἀκαδημίας ἐπιστημονικὸ ὑπεύθυνο, ὁ ὁποῖος ἤθελε, φαίνεται, νὰ καρπωθεῖ ὅλη τὴ δόξα» ‒ ἐννοεῖ τὸν ὑπογραφόμενο, Γ. Γ. τῆς Ἀκαδημίας, καὶ τὴ δόξα ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ λεξικοῦ. Θὰ ἦταν χρήσιμη ἡ βοήθεια τοῦ κ. Κονομῆ, ἀλλὰ ὁ ἴδιος, ἀπὸ μακροῦ, ἔχει δηλώσει ἐγγράφως ὅτι παύει νὰ ἀσχολεῖται μὲ ὁτιδήποτε μέσα στὴν Ἀκαδημία, πράγμα ποὺ τήρησε καὶ τηρεῖ, πλὴν μιᾶς φορᾶς, τὴν Παρασκευὴ 2 Ὀκτωβρίου 2020, ποὺ ἔπρεπε νὰ καταψηφίσει τὴν ὑποψηφιότητά μου γιὰ τὸ ἀξίωμα τοῦ Γ.Γ. τῆς Ἀκαδημίας.

Τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ ἀκολούθησε τὸ δρόμο του. Πολλοὶ τὸ ἀγόρασαν, σὲ πολλούς, ἰδίως σχολεῖα, προσφέρθηκε καὶ ἑτοιμάζεται νέα ἔκδοσή του βελτιωμένη καὶ ἐμπλουτισμένη. Αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ ἐνοχλεῖ. Ἔτσι ἑρμηνεύεται τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ κ. Γ. Μπαμπινιώτης, ἔπειτα ἀπὸ 16 χρόνια, ἐπανῆλθε μὲ νέα επιχειρήματα κατὰ τοῦ Χρηστικοῦ Λεξικοῦ. Αὐτὴ τὴ φορὰ ὄχι ἀπὸ στῆλες ἐφημερίδας, ποὺ τὴ μία μέρα τὴ διαβάζεις καὶ τὴν ἄλλη τὴν πετᾶς στὰ σκουπίδια, ἀλλὰ στὰ εἰσαγωγικὰ τῆς πέμπτης ἔκδοσης τοῦ λεξικοῦ του (Ἀθήνα 2019).

Πρῶτο ἐλάττωμα τοῦ Χρηστικοῦ Λεξικοῦ: δὲν εἶναι ἔργο τῆς Ἀκαδημίας, γιατὶ δὲν συντάχθηκε «ἀπὸ τὸ ἐπιστημονικὸ προσωπικὸ τοῦ λεξικογραφικοῦ ἀρχείου τῆς Ἀκαδημίας». Φυσικὰ δὲν συντάχθηκε ἀπὸ τοὺς εἰδικοὺς ἐρευνητὲς τῆς Ἀκαδημίας, διότι ὅταν ἀποφασίστηκε ἡ δημιουργία του, ξαφνικά, μὲ τὴν ἐξεύρεση μεγάλου χρηματικοῦ ποσοῦ γιὰ τὸν εἰδικὸ αὐτὸ σκοπό, δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἐγκαταλείψουν οἱ ἐρευνητὲς τοῦ ἁρμόδιου Κέντρου ἐκεῖνο ποὺ ἔκαναν καὶ νὰ ἀρχίσουν ἄλλο ἔργο διαφορετικό, ποὺ χρειάστηκε 10 καὶ πλέον χρόνια γιὰ νὰ ἑτοιμασθεῖ!

Μὲ τὴν ὁλοκλήρωσή του τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ φάνηκε σὲ ὅλους, ἢ σχεδὸν σὲ ὅλους, ὅτι ἦταν κάτι τὸ νέο, πρωτότυπο καὶ κυριολεκτικὰ χρηστικό, ὅπως εἶναι τὰ καλὰ λεξικά. Σαφές, λιτό, καὶ συγχρόνως πλούσιο. Γιὰ τὴ σύνταξή του ἐργάστηκε πλειάδα νέων φιλολόγων καὶ γλωσσολόγων, τὰ ὀνόματά τους ἀναφέρονται: εἶναι 37 ἐκεῖνοι ποὺ ἀσχολήθηκαν μὲ τὸ καθαρὰ λεξικογραφικὸ μέρος. Ἡ Ἀκαδημία ἀναγνωρίζει ὅτι ἐργάστηκαν μὲ κέφι καὶ γνώση γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ Λεξικοῦ.

Ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι τὸ Λεξικὸ ἔγινε ἐρήμην τῆς Ἀκαδημίας καὶ τῶν εἰδικῶν ἀκαδημαϊκῶν εἶναι ἀτυχής, σκόπιμος καὶ ἀναπόδεικτος. Ἔργο τέτοιας πνοῆς, χωρὶς συνεχὴ συζήτηση μὲ τὸν ἄμεσο ἐπόπτη, τὸν Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, θὰ μποροῦσε νὰ γίνει; Θὰ τὸ δεχόταν ὁ Μιχ. Σακελλαρίου, ὁ Ἀθ. Καμπύλης, ὁ Σπ. Ἰακωβίδης ἢ ὁ ἀπὸ τοῦ 2010 ὑπεύθυνος Γενικὸς Γραμματέας, κάπως σχετικὸς μὲ τὴ γλώσσα, ἀφοῦ ἔχει ἐκδώσει δύο συντάγματα, ὄχι τεθωρακισμένων, τὰ ὁποῖα δὲν ὑπηρέτησε γλωσσικῶς οὔτε ἄλλως κατὰ τὸ διάστημα 1967-1974[4], ἀλλὰ συντάγματα (corpora) ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἐπιγραφῶν;

Φαίνεται ὅμως ὅτι 16 χρόνια μετὰ ἡ Ἀκαδημία ἔπαψε νὰ ἔχει προσωπικότητες κύρους, ποὺ εἶχε τὸ 2003, γιατὶ ὁ κ. Γ. Μπαμπινιώτης γνωρίζει «ὅτι δὲν ἔχει συνταχθεῖ ἀπὸ τὸ ἐπιστημονικὸ προσωπικὸ (συντάκτες) τοῦ λεξικογραφικοῦ ἀρχείου [ἀκόμη ὁ παλαιὸς ὅρος ἀρχεῖο] οὔτε ἔχει ἐποπτευθεῖ ἀπὸ εἰδικὰ μέλη τῆς Ἀκαδημίας». Ἐδῶ ὑπάρχει σφάλμα, ὄχι γιὰ τὸ κύρος ‒θέμα προσωπικῆς ἐκτίμησης πρὸς τοὺς ἀκαδημαϊκοὺς εἶναι‒, ἀλλὰ γιὰ τὰ «εἰδικὰ μέλη τῆς Ἀκαδημίας». Πάντως εἶναι βέβαιο ὅτι ὑπῆρχαν καὶ ὑπάρχουν εἰδικὰ μέλη, τόσο εἰδικὰ τουλάχιστον ὅσο εἰδικὸς ἦταν κάποτε ὁ κ. Μπαμπινιώτης στὴν Ἀρχαιολογία, ὅταν ἀνέλαβε νὰ ἀναμορφώσει τὴν ἔρευνα καὶ τὴ μελέτη τῶν ἀρχαιοτήτων τῆς Ἑλλάδος.

Γιὰ νὰ εἶναι τὸ Λεξικὸ ἔργο τῆς Ἀκαδημίας, τί ἔπρεπε νὰ κάνουν οἱ ἀκαδημαϊκοί; Νὰ τὸ συντάξουν οἱ ἴδιοι; Ἔχει γίνει ποτὲ κάτι παρόμοιο; Ἂς ἀφήσουμε κατὰ μέρος τὴν Académie Française. Ἄλλο λεξικὸ συντάσσει, τώρα τὸ βελτιώνει, μὲ νέο πνεῦμα, ὅπως τοῦ Χρηστικοῦ! Καὶ τὸ Λεξικὸ τοῦ κ. Γ. Μ. μὲ τὶς 150.000 λέξεις-φράσεις (πρώτη ἔκδοση) εἶναι ἔργο τοῦ «Κέντρου Λεξικολογίας» ἢ τοῦ «Γ. Μπαμπινιώτη»; Ὁ κόσμος πιστεύει τὸ δεύτερο, γιατὶ ἔτσι γράφεται στὸ ἐξώφυλλο, καὶ ἔτσι φαίνεται, ἔτσι πρέπει νὰ συμβαίνει, ἀφοῦ ἔτσι τὸ παρουσιάζουν καὶ οἱ ἐφημερίδες. Ἄλλωστε, στὴ σελ. 8 τοῦ λεξικοῦ (πρώτη ἔκδοση) γράφεται «Στὴν ἔκδοση τοῦ ἐπιστημονικοῦ ἔργου “Λεξικὸ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας” τοῦ καθηγητῆ Γ. Μπαμπινιώτη συνεργάστηκαν οἱ γλωσσολόγοι»: ἀκολουθοῦν 12 ὀνόματα σὲ τρεῖς ὁμάδες, τῶν 5, τῶν 4 καὶ τῶν 3 γλωσσολόγων ἡ καθεμιά. Ὑποθέτω ὅτι ὁ χωρισμὸς σὲ ὁμάδες δὲν δηλώνει ἀξιολόγηση.

Τὸ Χρηστικό, ἂν προσέξει κανεὶς τὸ ἐξώφυλλό του, δὲν γράφει Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν ἀλλὰ ἔχει τὸν τίτλο της μόνο, Ἀκαδημία Ἀθηνῶν. Δὲν ἰδιοποιεῖται τὸν κόπο κανενός· εἶναι δικό της ἔργο, δηλαδὴ ἡ σύλληψη τῆς ἰδέας, ἡ μέθοδος, ἡ δεκάχρονη ἐργασία, τὸ ἀποτέλεσμα καὶ ἡ εὐθύνη γι’ αὐτό. Γιατί κατηγορεῖται ἡ Ἀκαδημία ἀπὸ μερικοὺς ὅτι δὲν εἶναι δικό της ἔργο; Χωρὶς τὴν Ἀκαδημία θὰ ὑπῆρχε τὸ Χρηστικὸ Λεξικό; Ἐκείνη διάλεξε τὸν Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, παλαιὸ συνεργάτη της, γιὰ νὰ δώσει μορφὴ καὶ ὑπόσταση σ᾽ ἕνα ἔργο ποὺ τὸ θέλησε πρωτότυπο, γνήσιο, ὠφέλιμο, ὄχι ἀμφιλεγόμενο. Πιστεύει κανεὶς πὼς θὰ γινόταν νομοτελειακῶς τὸ Λεξικὸ χωρὶς τὴ θέληση τῆς Ἀκαδημίας;

Ὑπάρχουν πρωτότυπα λεξικὰ ποὺ ἔχουν συνταχθεῖ ἀπὸ ἕνα πρόσωπο, λ.χ. ἡ Συναγωγὴ τοῦ Στ. Ἀ. Κουμανούδη ἢ ἄλλα, ἔργα περισσοτέρων προσώπων. Τὸ λεξικὸ τῆς Πρωΐας (1933) δὲν τὸ ἔγραψε ἡ ἐφημερίδα, οὔτε ὁ Γεώργιος Ζευγώλης, ἀλλὰ «ἐπιτροπὴ φιλολόγων καὶ ἐπιστημόνων». Ὅμως ὁ ἔπαινος ἀνήκει καὶ στὴν Πρωΐα, ὅπως τοῦ Χρηστικοῦ στὴν Ἀκαδημία.

Στὸ Κέντρο Λεξικολογίας ὀφείλεται, φυσικά, ὁ ἔπαινος γιὰ τὶς πέντε ἐκδόσεις τοῦ Λεξικοῦ, τὴ δημιουργία τοῦ ὁποίου καὶ τὴ συνεχὴ βελτίωση ἐπιβλέπει, ἐποπτεύει, διευθύνει ὁ κ. Γ. Μπαμπινιώτης. Ἐκτὸς καὶ ἂν τὸ Κέντρο Λεξικολογίας εἶναι trade mark καὶ δὲν ὑφίσταται παρὰ μόνο νομικῶς. Ἡ Ἀκαδημία δὲν δημιούργησε νέο νομικὸ πρόσωπο γιὰ τὸ Χρηστικό. Οἱ συσκέψεις γίνονταν στὸ γραφεῖο τοῦ Γ.Γ. ἕως τὸ τέλος.

Τὸ νὰ ἐκδίδεις ἕνα ἔργο, οἱοδήποτε, καὶ νὰ ἔχει κι ἕνα κεφάλαιο στὸ ὁποῖο κρίνεις τὰ ὅμοιας φύσης καὶ χρήσης ἔργα, σὲ ἕνα ἀποβλέπει: νὰ δείξεις ὅτι τὸ δικό σου εἶναι καλύτερο καὶ τῶν ἄλλων κατώτερα.

Ὁ κ. Μπαμπινιώτης δὲν ἀπορρίπτει ρητῶς τὸ Χρηστικό, ἀλλὰ τοῦ βρίσκει τόσα ἐλαττώματα, ποὺ ἂν οἱ ἀκαδημαϊκοὶ τὰ δέχονταν θὰ ἔπρεπε νὰ κρύψουν τὸ πρόσωπό τους. Συνηθισμένοι ὅμως, 94 χρόνια τώρα, στὶς συνεχεῖς κατηγορίες ἐκείνων ποὺ δὲν γνωρίζουν τὴν Ἀκαδημία, ποὺ δὲν ἔχουν σχέση μαζί της καί, κυρίως, ποὺ δὲν γνωρίζουν ποιὸς εἶναι ὁ σκοπὸς καὶ ἡ σημασία μιᾶς Ἀκαδημίας, ἀντιπαρέρχονται τὶς κατηγορίες ἔχοντας ὑπ᾽ ὄψη τὴν ἀραβικὴ παροιμία[5] ποὺ μνημονεύει ὁ Δημήτριος Αἰγινήτης (Πρακτικὰ Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν 5, 1930, (9) ἑξ.).

Κατὰ τὸν κ. Γ. Μ. τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ εἶναι «ἀξιόλογο - ἀξιοποιεῖ - ἀποτελεῖ χρήσιμη συμβολή - ἀρκετὰ πλούσιο λημματολόγιο - ἀναλυτικὴ καταγραφὴ τῶν σημασιῶν κτλ». «Παρ᾽ ὅλα αὐτά, διάφορα λήμματα εἶναι ἄνισα - ἀπουσία λεπτομερῶν ἐτυμολογικῶν πληροφοριῶν - ἀπουσιάζουν τὰ γλωσσικὰ σχόλια καὶ σὲ ὁρισμένες λέξεις γίνεται ἀποδεκτὴ ἡ διπλὴ ὀρθογραφία τους (!)» καὶ διάφορα ἄλλα. Πραγματικά, στὸ Χρηστικὸ δὲν θεωρεῖται ὡς ὀρθότερη ἡ γραφὴ ἀγώρι, κάτι ποὺ θὰ ἀπέρριπτε καὶ ἡ Ἀλίκη Βουγιουκλάκη, ἂν ἦταν ὑποχρεωμένη νὰ προφέρει τὴ λέξη, στὸ γνωστὸ τραγούδι της, ὅπως, λ.χ., οἱ Ἀρχαῖοι.

Ἕνα πρωτότυπο σύγχρονο λεξικό, ὅπως εἶναι τὸ Χρηστικό, δὲν συντάσσεται ἀπὸ λεξικοράπτας, κάτι εὔκολο, ποὺ βασίζονται στὴ δανεικὴ γνώση. Παράδειγμα πλῆθος λεξικῶν, ἑλληνικῶν καὶ ξένων, ποὺ δὲν προσφέρουν τίποτε τὸ νέο, παρὰ ζητοῦν μερίδιο στὴν ἐκδοτικὴ ἀγορά.

Δὲν γνωρίζω πόσο ἐκτιμᾶ τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία. Τὸ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο ὅμως, τουλάχιστον τὸ Διδασκαλεῖο τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, φαίνεται ὅτι ἀγνοεῖ παντελῶς τὴν ὕπαρξή του, ὅπως μὲ εἶχαν πληροφορήσει.[6] Ἴσως αὐτὸ νὰ συνδέεται μὲ ἀντιπάθεια πρὸς τὴν Ἀκαδημία, τὴν ὁποία τίμησαν κορυφαῖοι καθηγητές του. Μοῦ εἰπώθηκε ἀκόμη ὅτι καθηγητής του ἔχει διακηρύξει ὅτι ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν εἶναι «ἀρχαϊκὸ κατάλοιπο» καὶ ὅτι «πρέπει νὰ ἐπανιδρυθεῖ» καὶ νὰ γίνει, γενικῶς, ἐρευνητικὸ κέντρο. Ἀλλὰ ἡ Ἀκαδημία δὲν ἐπανιδρύεται. Καταργεῖται ὅταν τὸ ἐπιθυμοῦν οἱ κρατοῦντες. Παράδειγμα μιὰ γειτονική μας, φιλική (!), μεγάλη χώρα.

ς δοῦμε ἀκόμη μερικὰ ἀπὸ τὰ ἐλαττώματα τοῦ Χρηστικοῦ Λεξικοῦ κατὰ τὸν κ. Μπαμπινιώτη. Γιὰ τὸ ὅτι «δὲν ἔχει συνταχθεῖ ἀπὸ τὸ ἐπιστημονικὸ προσωπικὸ τοῦ λεξικογραφικοῦ ἀρχείου τῆς Ἀκαδημίας κτλ.» ἐξηγῶ προηγουμένως.

«Διάφορα λήμματα εἶναι ἄνισα ὡς πρὸς τὴν ἐπάρκειά τους, π.χ. μερικὰ ἔχουν μεγάλο ἀριθμὸ παραδειγμάτων καὶ ἄλλα καθόλου». Ἀλλὰ αὐτὸ συμβαίνει σὲ κάθε λεξικό. Ἄλλες λέξεις ἔχουν πολλαπλὲς σημασίες καὶ τὰ παραδείγματα εἶναι πολλά, γιὰ ὅλες τὶς σημασίες, ἄλλες ὄχι, καὶ τὰ παραδείγματα εἶναι λίγα, καμιὰ φορὰ κανένα. Συμβαίνει καὶ στὰ λεξικὰ τῆς ἀρχαίας.

Δὲν παρατίθεται στὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ ἡ ἐτυμολογία τῶν δυσετυμολόγητων λέξεων. Ἀπὸ τὶς 75.000 λέξεις τοῦ Λεξικοῦ μόνο 20 εἶναι δυσετυμολόγητες. Προτιμήθηκε νὰ μὴ δοθεῖ καμία ἐτυμολογία παρὰ νὰ γεμίζει τὸ Λεξικὸ μὲ ἄχρηστες εἰκοτολογίες. Λ.χ. στὸ λῆμμα μέγκλα τὸ Χ. Λ. δὲν ἔχει ἐτυμολογία. Στὸ λεξικὸ τοῦ κ. Μπαμπινιώτη στὴ μία ἔκδοση ἡ λέξη μέγκλα ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὸ ἰταλικὸ meglio (!), στὴν ἄλλη ἀπὸ τὸ ἀγγλικὸ made in England (!!), στὴν τρίτη ἀπὸ τὸ ποντιακὸ μέγκλα (!!!). Ἡ τελευταία μοῦ θυμίζει τὴν ἄσεμνη «ἐτυμολογία» τῆς λέξης νήπιος ἀπὸ τὸν Ἀντ. Χατζῆ, καθηγητή μου.

Λέγει ὁ κ. Μπαμπινιώτης ὅτι ἀπὸ τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ «ἀπουσιάζουν τὰ γλωσσικὰ σχόλια». Ἂν ἐννοεῖ τὰ χρωματιστὰ κουτάκια ποὺ ἔχει στὸ Λεξικό του, πραγματικὰ τὸ Χρηστικὸ δὲν τὸν μιμεῖται. Σχόλιά του εἶναι τὰ προσεκτικὰ ἐπιλεγμένα παραδείγματα. Ὁ κ. Γ. Μ. ἀναπτύσσει τὸ λῆμμα διαστημικὸς μὲ 8 λέξεις καὶ εὐθὺς σχολιάζει μὲ 97 λέξεις. Δηλαδὴ μετατρέπει τὸ γλωσσικὸ λεξικὸ καὶ σὲ ἐγκυκλοπαιδικὸ καὶ αὐξάνονται ἔτσι οἱ σελίδες. Ἀλλὰ ἕνα ἐπίτομο γλωσσικὸ λεξικὸ πρέπει κυρίως νὰ σημαίνει καὶ ὄχι νὰ φλυαρεῖ. Ὁ προκάτοχός μου Στέφανος Ἀθ. Κουμανούδης κατάφερε καὶ σχόλια νὰ κάνει καὶ χιοῦμορ νὰ ἔχει, νὰ εἶναι πλῆρες τὸ λεξικό του καὶ νὰ μὴν ξοδεύει χαρτί, κάτι ποὺ τὸ ἔκανε καὶ στὸ βιβλίο του Ἀττικῆς ἐπιγραφαὶ ἐπιτύμβιοι.

Ὅσο γνωρίζω, τὸ Χρηστικὸ Λεξικὸ λίγοι τὸ ἔψεξαν, κυρίως ὁ κ. Μπαμπινιώτης, 11 χρόνια πρὶν κυκλοφορηθεῖ καὶ 5 χρόνια μετά. Ἀπὸ τὰ στοιχεῖα ποὺ ἔχω συνεχίζονται οἱ ἔπαινοι ἀπὸ πρόσωπα ποὺ γνωρίζουν Γλωσσολογία καὶ Λεξικογραφία. Γι’ αὐτὸ πρέπει κανεὶς νὰ εἶναι προσεκτικὸς ὅταν ὑποδεικνύει ἐλαττώματα τὰ ὁποῖα δὲν εἶναι ἐλαττώματα, ἀλλὰ νέα ἄποψη γιὰ τὴ γλώσσα, ποὺ τὴ δημιουργεῖ ἡ συνεχὴς ἐνέργεια τῆς κοινωνίας. Ἡ Ἀκαδημία τόσα χρόνια δὲν θέλησε νὰ ἀπαντήσει σὲ ὅσους τὴν κατηγοροῦν, κυρίως γιὰ τὸ Ἱστορικὸ Λεξικὸ καὶ γιὰ τὸ Χρηστικό. Γνώριζε καὶ γνωρίζει ὅσα ὑποδεικνύονται στὰ Ἱερὰ Βιβλία[7] (Ματθ. 7, 1-5, Λουκ. 6, 41-42). Θὰ κάνει τώρα μιὰ ἐξαίρεση καὶ θὰ θυμίσει δύο μόνο περιπτώσεις μεταξὺ ἀπειραρίθμων. Δὲν τῆς ἀφιέρωσαν «Ἡμαρτημένα»,[8] οὔτε θέλησε νὰ κάνει καιροσκοπικὴ πολιτικὴ μὲ τὰ ἔργα της[9] (πβ. Νέα Ἑστία 169, 2011, 910-936). Ἄλλα ἄλλοτε, ἂν χρειαστεῖ.

 sel9

Μαθήματα marketing από τον Γ. Μπαμπινιώτη:
1. Προτείνω αποστασίωση (< απόσταση + ίωση), αντί της αποστασιοποίησης.
2. Ομιλείτε ελληνικά; Όχι άλλο lockdown, παιδιά! Και γλωσσικά, εννοώ…. Εμείς οι Ελληνοτραφείς / Ελληνολάτρεις, δεν θα λέμε lockdown που λένε οι άλλοι, οι Αγγλόφωνοι / Αγγλολάτρεις. Εμείς οι Ελληνοτραφείς θα λέμε γενικό ή μερικό απαγορευτικό. (ΠΡΟΣΟΧΗ! Το λάτρης κλίνεται όπως το μάντης (από το αρχ. λάτρις). Σωστό: οι λάτρεις, των λάτρεων, αλλά οι ειδωλολάτρες, των ειδωλολατρών).
3. Ομιλείτε ελληνικά; Για τους αγγλόφωνους / αγγλολάτρεις: το lockdown / τού lockdown / το lockdown / ω! (άτιμο) lockdown / τα lockdowns / των lockdowns / τα lockdowns / ω! (άτιμa) lockdowns. Για τους ομιλητές της Ελληνικής / ελληνολάτρεις: το (γενικό) απαγορευτικό / τού γενικού απαγορευτικού, ….
Και… delivery (οι άλλοι), τροφοδιανομή (εμείς).

 

Οἱ ἐπεξηγηματικὲς ὑποσημειώσεις εἶναι τῆς ARB.


 

 

[1] Βασιλείου Χ. Πετράκου, Ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν. Χρονογραφικὴ προσωπογραφία. Πραγματεῖαι τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, τόμος 75, Γραφεῖον Δημοσιευμάτων τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, Ἀθῆναι 2019, σσ. 584. Βλ. ἰδιαίτερα σσ. 287-296 και 301-307.

[2] Διαθέσιμο στὸ http://goo.gl/QH6Ms9

[3] Βλ. Πάσχος Μανδραβέλης, «Ἕνα μὴ-χρηστικὸ λεξικό», Ἡ Καθημερινή, 5 Νοεμβρίου 2014. Διαθέσιμο στὸ http://goo.gl/v66nKq

[4] Βλ. Μ. Βασιλάκης, «Ἕνας Ἑλληνοχριστιανὸς ὑπουργὸς Παιδείας» (The Athens Review of Books, τχ. 28, Ἀπρίλιος 2012) καὶ «Ἕνας Ἑλληνομάστιξ λεξικέμπορος» (τχ. 29, Μάιος 2012), ὅπου παρουσιάζονται οἱ ἐπιφυλλίδες Μπαμπινιώτη στὸ ὄργανο τῆς δικτατορίας Ἐλεύθερος Κόσμος.

[5] Βλ. σσ. 13-14: Οἱ λίθοι ρίπτονται κατ’ ἐκείνων μόνον τῶν δέντρων τὰ ὁποῖα φέρουν χρυσοῦς καὶ πολυτίμους ἐν γένει καρπούς.

[6] Στὴ σχετικὴ ἱστοσελίδα καταγράφονται 21 νεοελληνικά λεξικά, δὲν προστέθηκε ὅμως ἀκόμα τὸ Χρηστικὸ Λεξικό, ἕξι ὁλόκληρα χρόνια ἀπὸ τότε ποὺ πρωτοκυκλοφόρησε, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἐπισημάνθηκε ἀπὸ εἰδικοὺς ἡ σοβαρὴ καὶ ἀδικαιολόγητη αὐτὴ παράλειψη. Βλ. https://bit.ly/2Hbxewa (Ἡμερομηνία πρόσβασης 20 Ὀκτωβρίου 2020).

[7] Καὶ οἱ δύο εὐαγγελιστὲς λένε περίπου τὰ ἴδια λόγια: ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου,… Λ.χ., Ματθ. 7, 1-5: Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε· ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν. Τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς; ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἀπὸ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου; ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ τότε διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου.

[8] Βασίλη Φίλια καὶ Γιάννη Πρινιανάκη, Τὰ ἡμαρτημένα τοῦ λεξικοῦ Μπαμπινιώτη. Μιὰ πρώτη ἐπιλογή… καὶ ἕπεται ἡ συνέχεια, Παπαζήσης, Ἀθήνα 2010, 765 σελίδες.

[9] Χάγκεν Φλάισερ, «Οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ “ἄλλοι”. Λεξικογραφικὲς ἑρμηνεῖες ἐθνικῆς ταυτότητας», Νέα Ἑστία, τχ. 1844 (Μάϊος 2011), 910-936. Διαθέσιμο στὸ λὶνκ https://bit.ly/38290iE